Մոր մահվան հաջորդ օրվանից սկսած՝ Ռոլան Բարտը փոքրիկ գրառումներ է թողնում ցավի ու տառապանքի մասին և կորստի, որ անուն չուներ, բայց այլևս ապրելու էր իր հետ: Գրում էր կապույտ թանաքով գրադարանային թղթիկների վրա, տետրերի մեջ, ուր պատահեր:

«Սգո օրագիր»: Այս վերնագրով հրապարակվեց օրագրային գրառումների գիրքը 2009-ին: Մինչ այդ այն մնացել էր ընթերցողներից անհայտ: Օրագիրը ներառում էր 1977-1979 թվականների նոթերը: Մոր մահվանից հետո Բարտը բնավ ճգնակենցաղ կյանքով չէր ապրել: Օրագրերում պատմում է ճամփորդություններից, խանութների շրջայցի, ընկերական հանդիպումների ու ներսում թաքուն պահվող ցավի մասին: Նա գրում էր. «Իմ ցավը հիստերիկ չի, այն հազիվ տեսանելի է այլոց աչքին, գուցե որովհետև մորս մահվան թատերայնացման միտքն արդեն իսկ անտանելի ծանր է ինձ համար»:

«Վեց ամիսների ընթացքում, երբ ես խնամում էի նրան, նա փաստացի դարձավ իմ ամեն ինչը, ու ես կարծես մոռացա, որ երբևէ ինչ-որ բան եմ գրել: Մինչ հիվանդությունը նա աներևույթ էր ու անտեսանելի, որպեսզի ես կարողանայի աշխատել ու գրել: Դերերի փոխատեղումը: Ամիսներ շարունակ ես էի իր մայրը: Ու հիմա ես կարծես աղջկաս կորցրած լինեմ»:

Բարտը մահացավ մոր մահվանից երկու տարի անց: Գրամեքենայի վրա անավարտ մի տող էր. «Երբեք չի ստացվում խոսել այն բանից, ինչ իսկապես սիրում ես…»:

Սգո օրագիր | Journal de deuil | Mourning Diary

[հատվածներ գրքից]

26 հոկտեմբերի, 1977
Գոյություն ունի ամուսնական առաջին գիշեր, իսկ կա՞ արդյոք սգո առաջին գիշեր:

27 հոկտեմբերի, 1977
– Դու կնոջ մարմին չես ճանաչել
– Ես ճանաչել եմ մորս մարմինը՝ հիվանդ և ապա մեռնող:

27 հոկտեմբերի, 1977
Բոլորը գիտեին՝ ինչ եմ զգում՝ կորստի ծանրության աստիճանը: Բայց անհնար է (անիմաստ, հակասական նշաններով) չափել, թե ինչ ցավ է ապրում մարդը:

27 հոկտեմբերի, 1977
Երբեք, այլևս երբեք: Հակասական է շատ, որովհետև «այլևս երբեք»-ն էլ հավերժ չի, քանի որ դու էլ ես մի օր մեռնելու:
«Այլևս երբեք»-ը՝ անմահության արտահայտություն:

Խելքից դուրս մարդաշատ հավաք: Աճող, անխուսափելի դատարկություն: Հարևան սենյակում մտածում եմ նրա մասին: Ամեն բան փուլ է գալիս: Ահա ֆորմալ սկիզբը մեծ ու երկարատև սուգի: Երկու օրվա մեջ առաջին անգամ թույլատրելի միտքը՝ պատկերացնել սեփական մահը:

29 հոկտեմբերի, 1977
Ինչ տարօրինակ է. նրա ձայնը, որն այնքան լավ գիտեի, ու որն, այսպես ասած, հիշողության տեքստուրան է (լավ է հնչում), էլ չեմ լսում: Մասնակի խլություն ասես…

29 հոկտեմբերի, 1977
Հնչող նախադասությունը. «Նա էլ չի տանջվում»: Ո՞ւմ կամ ինչի՞ համեմատ: Եվ ինչի՞ս է այդ ներկա ժամանակը:

29 հոկտեմբերի, 1977
Ցանկությունները, որ ունեի մինչ նրա մեռնելը (երբ ծանր հիվանդ էր), այլևս չեն կարող իրականանալ, որովհետև կնշանակի՝ հենց իր մահն է թույլ տվել իրականացնել դրանք, ինչ-որ իմաստով իր մահը իմ ցանկությունների ազատագրումն էր: Բայց իր մահը փոխեց ինձ, այլևս չեմ ուզում այն, ինչ առաջ էի ցանկանում: Պետք է սպասեմ, եթե դա հնարավոր է, մինչ նոր ցանկություններ կձևավորվեն, ցանկություններ՝ մահվանից հետո:

30 հոկտեմբերի, 1977
Սգի չափանիշը՝ ըստ բառարանի: Հոր կամ մոր համար տասնութ ամիս սգալը:

30 հոկտեմբերի, 1977
Ինձ դեռ շատերն են սիրում, բայց իմ վաղաժամ մահը այլևս ոչ ոքի չի սպանի: Այ սա նորություն է:

31 հոկտեմբերի, 1977
Երկուշաբթի, 15:00: Առաջին անգամ մենակ տուն մտա: Ինչպե՞ս կարող եմ ես այստեղ մենակ ապրել: Միևնույն ժամանակ պարզ է, որ գնալու այլ տեղ չունեմ:

4 նոյեմբերի, 1977
Այսօր՝ ցերեկը ժամը 5-ին, ամեն ինչ հստակվեց. վերջնական մենություն, որից միայն մեկ ելք կա՝ սեփական մահը: Կոկորդիս քար է կանգնել: Տխուր եմ, ինչի արդյունքում մի բաժակ թեյ եմ ինձ սարքում, սկսում եմ նամակ գրել, ինչ-որ բան իր տեղն եմ դնում… Եվ որն ամենաահավորն է, հաճույք եմ ստանում կարգի բերված բնակարանից, «ամեն ինչ ինձ համար», բայց այս ուրախությունը ամուր կառչած է իմ հուսահատությունից: Եվ այն ցուցանում է կարճաժամկետությունը ցանկացած տեսակի գործի:

Բնակարանում տաք է, հարմար, լուսավոր ու մաքուր: Ինքնամոռաց ինչ-որ գործեր եմ անում (և ուրախանում տխրաբար), և այսուհետ ես ինքս իմ մայրն եմ:

5 նոյեմբերի, 1977
Տխուր երեկո էր: Գնացի կեքս գնելու: Նպարավաճառը, սպասարկելով հաճախորդին, բացականչում է՝ վուալա: (Voilà, ես եկա՝ մի բառ, որ օգտագործել ենք մեր ամբողջ կյանքի ընթացքում): Ես էլ էի նույն բառն ասում, երբ ինչ-որ բան էի բերում մայրիկին, երբ խնամում էի նրան: Լացացրեց ինձ այդ բառը: Տուն եկա, լացեցի երկար:

6 նոյեմբերի, 1977
Ահա, թե ինչպես եմ ընկալում իմ վիշտը: Ոչ ուղղակի մենանալով, փորձառելով և այլն, ինձ թվում է՝ ինչ-որ թեթևություն ունեմ, սթափ վերահսկում, ինչը թույլ է տալիս մարդկանց կարծել, որ ես պակաս եմ վշտացած, քիչ եմ սգում, քան իրենք կարող էին պատկերացնել:

10 նոյեմբերի, 1977
Ես կաղում եմ իմ վշտի մեջ: Մշտապես կրկնվող, ցավոտ կետը՝ բառերը, որ ասում էր ինձ վերջին շնչում, վերացական ու դժոխային իմաստը ցավի՝ ճզմող ինձ («Իմ Ռ., իմ Ռ.», «Ես եկա», «Քեզ էդտեղ հարմար չի»): Կատարյալ ողբը, որ ոչ մի կապ չունի հարափոփոխ կյանքի հետ, մենության և այլնի: Նշանը՝ սիրային հարաբերությունների դատարկության: Ավելի ու ավելի քիչ գրել, և բացի այդ խոսել (ինչը չեմ կարող ոք մեկի ասել):

10 նոյեմբերի, 1977
Մարդիկ խորհուրդ են տալիս քաջ մնալ: Բայց քաջությունը իր հիվանդ ժամանակ էր պետք, երբ ես խնամում էի նրան ու տեսնում նրա տառապանքն ու տխրությունը, երբ ստիպված էի թաքցնել իմ արցունքները: Երբ ստիպված էի պարբերաբար որոշումներ կայացնել՝ դիմակը քաշած դեմքիս, դա էր քաջությունը: Հիմա քաջ լինել նշանակում է ապրելու կամք ունենալ, իսկ դա չափից դուրս ծանր է ինձ համար:

10 նոյեմբերի, 1977
Ցնցված եմ բացակայության աբստրակտ բնույթից, բայց այն դեռ կսկծացնում է ու պատառոտում: Հիմա ավելի լավ եմ հասկանում բացակայության ու ցավի վերացարկումը: Գուցե բացակայության ցավը հենց սերն է, որ կա՞:

11 նոյեմբերի, 1977
Մենակությունը = ոչ ոքի տանը չլինելը, ում կարելի կլիներ ասել՝ կգամ այսինչ ժամին կամ ում կարելի կլիներ զանգել՝ ասելու (կամ ում պարզապես կարելի է ասել)՝ վուալա, ես տանն եմ:

15 նոյեմբերի, 1977
Մի ժամանակ մահն իրադարձություն էր, անսովոր մի փորձառություն, որն ի մի էր բերում, հետաքրքրություն առաջացնում, ճնշում, սահմռկեցնում: Բայց գալիս է մի օր, երբ այն դադարում է իրադարձություն լինելուց, ի հայտ են գալիս այլ տևողություններ՝ անիմաստ, մռայլ, անօգնական՝ իսկական ցավը՝ զուրկ գեղարվեստական նկարագրություններից:

17 նոյեմբերի, 1977
Վիշտը դաժան աշխարհ է, որից ես էլ չեմ չեմ վախենում:

7 դեկտեմբերի, 1977
Հաճախ շամփրող միտքը (պատահական՝ պայթող պղպջակի պես)՝ գիտակցելը, որ նա էլ չկա, նա չկա, լրիվորեն ու ընդմիշտ:

11 դեկտեմբերի, 1977
Եվ այս խաղաղ կիրակնօրյա առավոտի ամենամութ խորքերից աճում է շատ կարևոր մի հարց՝ ո՞րն է այսուհետ իմ ապրելու իմաստը:

22 հունվարի, 1978
Ես չեմ ուզում մենակ լինել, բայց ես կարիք ունեմ մենակության:

24 հունվար, 1978
Փարիզում ձյուն, շատ ձյուն է եկել: Ինչ տարօրինակ է: Տառապում եմ այն մտքից, որ նա էլ երբեք կողքիս չի լինի: Նա չի տեսնի ձյունը, ու ես այլևս նրան չեմ պատմի ձյան մասին:

16 փետրվարի, 1978
Առավոտյան նորից ձյուն էր գալիս, իսկ ռադիոյով ռոմանսներ էին հնչեցնում: Ինչ տխրություն: Ես հիշում եմ առավոտները, երբ հիվանդ էի ու դպրոց չէի գնում ու երջանիկ էի այն մտքից, որ մնալու եմ մի ամբողջ օր մայրիկի հետ:

2 մարտի, 1978
Միակ բանը, որն ինձ թույլ է տալիս հաղթահարել մորս մահը, մոտավորապես ազատությունը վայելելու զգացումն է:

20 մարտի, 1978
Ասում են՝ ժամանակը բուժում է ցավը: Ոչ: Ժամանակը ոչինչ չի բուժում, այն ընդամենը բթացնում է վշտի հուզականությունը: 

22 մարտի, 1978
Հույզերը (զգայունակությունը) անցնում են, իսկ տխրությունը մնում է:

24 մարտի, 1978
Տխրությունը քար է
(վզիցս կախ,
իմ ներսում)

5 հուլիսի, 1978
Ցավ/տխրություն
Պրուստը խոսում է տխրության մասին, բայց ոչ ցավի (ցավը, սուգը հոգեվերլուծող նոր բառեր են՝ խեղաթյուրող իմաստը)

15 օգոստոսի, 1978
Հանգստյան օրվա հանդարտությունը. Ռադիոյով Բարտոկի «անտառի արքան» են հնչեցնում, ես կարդում եմ Բասյոյի ուղևորության մասին մի պատմվածք՝ այցելություն Կասինոյի տաճար:
Հայկու
Մենք նստեցինք մի ամբողջ հավերժություն լրիվ լռության մեջ:
Ու հանկարծ ես զգացի սատորիի պես մի բան, պայծառացում՝ մեղմություն, երջանկություն, ցավս մեղմվեց, մաքրվեց, համակերպվեց, հեռացավ, բայց չկորչեց, ես կարծես նորից գտա ինքս ինձ:

18 օգոստոսի, 1978
Ինչու այլևս տանել չեմ կարողանում ճամփորդությունները: Ինչու եմ անընդհատ ուզում կորած երեխայի նման տուն վերադառնալ, չնայած մայրս այլևս տանը չի:
Շարունակել խոսել մորս հետ: (Որովհետև իրար հետ կիսած բառերը ներկայության մասին են): Ներքին զրույցի մասին չեմ ասում, այլ կենսակերպի: Ես փորձում եմ ամեն օր ներդաշնել իր արժեքներին. Հիշել նրա սարքած ուտելիքի համը, երբ ինքս եմ սարքում, կոկիկ պահել տունը իր հորինած կարգուկանոնով, ոչ մի բանի հետ չհամեմատվող այդ էթիկան ու էսթետիկան, որն իր ապրելու արվեստն էր՝ առօրյան ստեղծելող: Բայց կենցաղային էմպիրիկի այդ անձը անհնար է ճամփորդելիս, այն հնարավոր է միայն տանը: Ճամփորդել նշանակում է բաժանվել նրանից, այդ զգացումը շատ ուժեղ է հիմա, երբ նա էլ չկա: Հիմա նա ամենաանձնականն է կենցաղային առօրյայում:

Կիսել նրա արժեքները լուռ առօրեականությամբ (եփութափով զբաղվել, մաքրությամբ, հագուկապին հետևել, ասես հետևել անցյալում մնացած ամեն առարկայի), ահա իմ (լուռ) ձևը նրա հետ շփվելու: Միայն այդպես կարող եմ, քանի որ նա էլ չկա:

3 հոկտեմբեր, 1978
Ինչ երկար է ձգվում ժամանակը առանց նրա:

18 հունվար, 1979թ.
Մորս մահվանից հետո այլևս ոչինչ չեմ ուզում կառուցել նամակներից բացի: Ինչո՞ւ: Գրականությունը միակ ազնվական տարածությունն է (այդպիսին էր մայրս):

9 մարտ, 1979
Մայրս ու աղքատությունը, նրա պայքարը, նրա վիշտը, նրա խիզախությունը: էպիկականն առանց հերոսականության:

15 սեպտեմբերի, 1979
Ինչ տխուր են առավոտները:

1977-1979, Փարիզ

Անգլերենից թարգմանեց Հասմիկ Սիմոնյանը