Միլան Կունդերա  |  Milan Kundera
ծնվ. 1929թ., Չեխոսլովակիա

Կեցության անտանելի թեթևությունը
վեպ
ֆրանսերենից թարգմանեց Շուշանիկ Թամրազյանը

Անտարես հրատարակչություն
Երևան, 2015թ.

Եթե ֆրանսիական հեղափոխությունը հավերժորեն կրկնվեր, ֆրանսիական պատմությունը նույնքան հպարտ չէր լինի Ռոբեսպիերով: Բայց որովհետև այն խոսում է մի բանի մասին, որն այլևս չի վերադառնա, արյունալի տարիներն այլևս բառեր են միայն, տեսություններ, բանավեճեր, որոնք լինելով ավելի թեթև, քան փետուրը՝ չեն վախեցնում: Անսահման մեծ է տարբերությունն այդ երկու Ռոբեսպիերների միջև. առաջինը, որ պատմության թատերաբեմում է հայտնվել այդ մեն և միակ անգամ, և երկրորդը, որ հավերժորեն վերադառնում է ֆրանսիացիների գլուխը թռցնելու:

Հաշտությունը Հիտլերի հետ մատնում է բարոյական խոր այլասերվածությունը մի աշխարհի, որ էապես հիմնված է վերադարձի չգոյության վրա, որովհետև նման աշխարհում ամեն ինչ ի սկզբանե ներված է, ուստի և ցինիկաբար թույլատրելի:

Թոման անբացատրելի մի սեր էր զգացել այդ աղջկա հանդեպ, որին գրեթե չէր ճանաչում: Ասես երեխա էր, որին դրել էին ձյութապատ զամբյուղն ու հանձնել գետի հոսանքին, որ ինքն այն ընդունի մահճակալի ափին:

Կյանքում ամեն ինչ ապրում ես միանգամից, առաջին անգամ և առանց նախապատրաստվելու: Ասես դերասանը բեմ բարձրանա միանգամից՝ առանց փորձելու: Իսկ ի՞նչ արժեք ունի կյանքը, եթե կյանքի առաջին փորձն արդեն իսկ կյանքն է:

Այն էսքիզը, որ մենք կոչում ենք կյանք, ոչնչի էսքիզն է, մի ուրվապատկեր, որին չի հետևի ոչ մի կտավ:

Թոման մտքում կրկնում է գերմանական մի ասացվածք. einmal ist keinmal,  մի անգամը հաշիվ չէ, մի անգամը ոչ մի անգամ է: Ընդամենը մի կյանք ապրելը նման է առհասարակ չապրելու:

Սերը կարող է ծնվել ընդամենը մի փոխաբերությունից:

Այն օրից, ինչ մարդն ունակ է իրենց անուններով կոչելու մարմնի բոլոր մասերը, մարմինը նրան ավելի քիչ է անհանգստացնում: Այսուհետև յուրաքանչյուրը գիտի նաև, որ հոգին ընդամենը ուղեղի գորշ նյութի գործունեության արդյունքն է: Գիտական տարբեր եզրույթներ կոծկել են մարմնի և հոգու երկվությունը, և այսօր այն թվում է այլևս հնացած մի նախապաշարում, որն անկեղծ ծիծաղ է առաջ բերում:

Մայրն այդ ժամանակ երեք, թե չորս տարեկան էր, և հայրն ասում էր դստերը, թե նա Ռաֆայելի Տիրամորն է նման: Աղջիկը դա ի գիտություն ընդունեց և ավելի ուշ՝ արդեն վարժարանի նստարանին, դասախոսին լսելու փոխարեն, ինքն իրեն հարց էր տալիս, թե որ կտավին կարելի է նմանվել:

Եթե մայրությունն ինքնին Զոհաբերությունն է, դուստր լինելն ուրեմն այն Սխալն է, որը երբեք ոչնչով չես կարող քավել:

Թերեզայի համար գիրքը ծածուկ եղբայրության տարբերանշանն էր:

Պատահականությունն ունի իր կախարդանքները, անհրաժեշտությունը՝ ոչ: Որպեսզի սերը դառնա անմոռանալի, առաջին իսկ ակնթարթից պատահականությունները պետք է գան-հավաքվեն, ինչպես թռչունները՝ Սուրբ Ֆրանցիսկոսի ուսերին:

Թերեզան եկել էր Թոմայի կյանք, որ փախչի մոր աշխարհից, որտեղ բոլոր մարմինները նույնն էին, հավասար: Նա եկել էր Թոմայի կյանքը, որ իր մարմինը դառնա միակը և անփոխարինելին:

Երազն ապացուցում է, որ երբևէ գոյություն չունեցած բաներ երևակայելը, երևակայելը մարդու ամենահզոր կարիքներից է:

Այն, ինչ ընտրության արդյունք չէ, չի կարելի ո՛չ արժանիք, ո՛չ էլ ձախողում համարել:

Ֆրանցը մոտավորապես տասներկու տարեկան էր, երբ մի գեղեցիկ օր նրա մայրը մենակ մնաց. Ֆրանցի հայրն անսպասելիորեն հեռացել էր: Ֆրանցը գլխի էր ընկնում, որ լուրջ ինչ-որ բան է պատահել, բայց մայրը կոծկում էր դա չեզոք և զուսպ խոսքերով՝ որդուն հարվածի չենթարկելու համար: Այդ օրը, երբ պատրաստվում էին դուրս գալ բնակարանից՝ քաղաքում միասին մի պտույտ գործելու համար, Ֆրանցը նկատեց, որ մայրը երկու տարբեր կոշիկներ է հագել: Նա շփոթված էր. ուզում էր մորը զգուշացնել՝ միաժամանակ վախենալով նրան վիրավորելուց: Ֆրանցը երկու ժամ անցկացրեց մոր հետ փողոցներում շրջելով՝ չկարողանալով հայացքը կտրել նրա ոտքերից: Այդ օրը նա հասկացավ՝ ինչ է նշանակում տառապանք:

Մեղեդին ֆրազների ժխտումն է, մեղեդին չ-բառն է:

Նրանք զարմանում էին. «Ինչպե՜ս, չե՞ս ուզում պայքարել երկրիդ օկուպացիայի դեմ»: Սաբինան ուզում էր նրանց ասել, որ կոմունիզմի, ֆաշիզմի, բոլոր օկուպացիաների և բոլոր ներխուժումների տակ առավել խորքային և համամարդկային չարիք է թաքնված. այդ չարիքի պատկերը մարդկային թափորն էր, որ քայլում է՝ ձեռքերը վեր պարզած ու միաձայն միևնույն վանկերը ճչալով: Բայց Սաբինան գիտեր, որ չի հաջողվի դա նրանց բացատրել: Նա կարկամեց ու գերադասեց խոսակցության թեման փոխել:

Այդ սխալմամբ ստացված գեղեցկությունը գեղեցիկի պատմության  վերջին փուլն է:
Սաբինան մտածում էր իր առաջին իսկապես հաջողված կտավի մասին. դրա վրա սխալմամբ կարմիր ներկ էր թափվել: Այո՛, նրա կտավները կառուցված էին սխալի գեղեցկության վրա, և Նյու Յորքը Սաբինայի նկարների թաուն և ճշմարիտ եզերքն էր:

Մենք տարբեր հարթությունների վրա ենք ապրում, Սաբինա՛: Դու մտար իմ կյանքը, ինչպես Գուլիվերը՝ թզուկների աշխարհ:

Գեղեցկությունը դավաճանված աշխարհ է: Նրան կարող ես հանդիպել միայն, երբ հետապնդողներն այն սխալմամբ մոռացել են ինչ-որ տեղ: Գեղեցկությունը թաքնված է մայիսմեկյան թափորի դեկորի ետնաբեմում: Այն գտնելու համար պիտի պատռես դեկորի կտավը:

Սիրել նշանակում է հրաժարվել ուժից:

Ինքը ստիպված էր լինելու թատրոն խաղալ բոլորի աչքի առջև, Սաբինա լինելու փոխարեն Սաբինայի դերն էր խաղալու՝ փորձելով գտնել խաղալու համապատասխան ձևը: Հրապարակային դառնալով՝ իրենց սերը կշիռ էր ձեռք բերելու, դառնալու էր բեռ:

Եթե գերեզմանը փակված է քարով, նշանակում է՝ չեն ուզում, որ հանգուցյալը վերադառնա: Ծանր քարն ասում է վերջինիս. «Մնա՛ այնտեղ, որտեղ պառկած ես»:
Սաբինան հիշեց հոր գերեզմանը: Գերեզմանի վերևում կավ է, կավահողի վրա ծաղիկներ են աճում, թխկենու արմատները երկարում են մինչև դագաղը և մտքումդ կարող ես պատկերացնել, որ արմատների և ծաղիկների միջով ննջեցյալը դուրս է գալիս շիրիմից: Եթե Սաբինայի հորը քարով ծածկած լինեին, նրա մահից հետո երբեք չէր կարողանա հետը խոսել, ծառի սաղարթի մեջ չէր լսի նրա ձայնը, որ ներում էր իրեն:

Նա գիտի, որ բեռ է Թոմայի համար, չափից դուրս լուրջ է ամեն ինչին վերաբերվում, ամեն ինչից ողբերգություն է սարքում, նրան հասու չէ մարմնական սիրո թեթևությունն ու զվարթ անկարևորությունը: Կուզեր՝ իրեն սովորեցնեին ժամանակավրեպ չլինել:

Հեկեկոցներից ցնցվող մարմնով գրկել էր ծառը, ասես իր դիմաց ոչ թե ծառ էր, այլ իր հայրը, որին կորցրել էր, իր պապը, որին չէր ճանաչել, իր նապապապը, իր նախա-նախապապը՝ անասելի ծեր մի մարդ, որ գալիս էր ժամանակի հեռու խորքերից՝ ծառի անհարթ կեղևի տակից Թերեզային իր դեմքը պարզելով:

Եթե մամուլը խոսում էր դրանից, նշանակում է՝ դա ձեռնտու է երկրի տերերին:

Սերը մեզ տրված ազատությունն է:

Կիտչի թագավորությունում սրտի բռնատիրությունն է իշխում:

Այդ ժամանակ էր, որ թերթերը սկսեցին հանդես գալ առանձին հոդվածաշարերով կամ հատուկ արշավներ կազմակերպել ընթերցողների նամակների անվան տակ: Օրինակ՝ պահանջում էին քաղաքներում բնաջնջել աղավնիներին: Եվ իրոք բնաջնջեցին: Բայց արշավն ուղղված էր հատկապես շների դեմ; Մարդիկ դեռ չէին հասցրլ սթափվել օկուպացիայի աղետից, բայց թերթերում, ռադիոյով և հեռուստատեսությամբ խոսվում էր բացառապես քաղաքային մայթերն ու զբոսայգիներն աղտոտող շների մասին, որ, այդպիսով, լուրջ սպառնալիք էին երեխաների առողջության համար և առհասարակ ոչ մի բանի համար պիտանի չէին, թեև նրանց պետք էր կերակրել: Մի տարում մարդկանց ներսում կուտակված քենը (որ նախ փորձարկել էին կենդանիների վրա) վերջապես ուղղվեց իր ճշմարիտ թիրախին՝ մարդուն: Սկսվեցին հեռացումները, ձերբակալությունները, դատավարությունները: Կենդանիները վերջապես կարող էին հանգիստ շնչել:

Նիցշեն եկել էր ձիուց ներողություն խնդրելու Դեկարտի գործած սխալի համար: Նրա խելագարությունը (այսինքն՝ ամենախորքային խզումը մարդկության հետ) սկսվում է հենց այդ պահին, երբ նա ձիուն փաթաթված՝ լաց է լինում: