Հովհաննես Գրիգորյան
1945թ. – 2013թ., Հայաստան

Գիշերահավասար
բանաստեղծությունների ընտրանի
(գիրքը ներկայացված է ամբողջությամբ)

«Եգեա» հրատարակչատուն
Երևան, 2005թ.

ՆՈՐ  ՏՈՂԻՑ

Ծնվել եմ առավոտյան շուտ,
Գյումրվա մի աղքատիկ առավոտ:
Ինձ հետ ծնված քույրս մահացել է մի քանի ժամ հետո,
երբ օգոստոսի արևը վաղուց արդեն դուրս էր եկել
և անտարբեր նայում էր մեր մոլորված ընտանիքին,
որը մեկ խնդում և մեկ լալիս էր սրտակեղեք:
Հիմա մեր տանը ոչ ոք չի հիշում նրան,
քրոջս, որին ի՜նչ էին տեսել, ընդամենը մի քանի ժամ`
ետպատերազմյան մի կիսաքաղց առավոտ…
…Միայն ես չեմ կարողանում նրան մոռանալ, և երբեմն
վաղ առավոտյան արթնանում եմ սրտիս ցավից,
և թաց աչքերով մթության մեջ պառկած
օր առ օր վերհիշում եմ այն ինն ամիսները,
որ միասին ապրել ենք
մեր կյանքի լավագույն շրջանում…

Երգեր Առանց Երաժշտության | 1960 – 1975

ՀԱՅՐԵՐԻ ՀՈՂ

Ես այս երգը երգում եմ կանգնած,
որովհետև դու նա ես,
ում խաղաղության համար զոհվում են առանց կասկածելու,
որովհետև դու նա ես.
ում համար կռվի են ելնում առանց հրամանի,
որին ասում են` միակ, կարոտում են հեռվից,
և  կարոտից արտասվում են օտար սրճարաններում
և  չգիտես թե ուր լողացող նավերի վրա:
Ես այս երգը երգում եմ սկզբից,
որովհետև դու նա ես, որին կորցնելուց հետո
էլ ոչինչ չենք ունենա կորցնելու,
որովհետև առանց քեզ անձրևը ջուր է սովորական,
լեռները` քարերի կուտակում,
սերը` շքեղություն ավելորդ
և որդի ծնելը` հանցագործություն:
Ես այս երգը երգում եմ գլխաբաց,
որովհետև դու նա ես,
ում ձեռքը պետք է իջնի մեր գլխին օրհնության նման,
երբ մենք ճանապարհ ենք ընկնում,
երբ մենք սկսում ենք օրը,
երբ մենք ծնունդ ենք տալիս տողին ու մտքին…

ՆԱՄԱԿԸ, ՈՐԸ ՔԵԶ ԵՐԲԵՔ ՉԻ ՀԱՍՆԵԼՈՒ

Ամեն ինչ բաժանված է արդեն,
և աստղերը, և արևը, և լուսինը:
Ես գլխահակ եմ գալիս քեզ մոտ,
ես ամաչում եմ սարսափելի,
որովհետև ոչինչ չունեմ քեզ նվիրելու.
որովհետև ամեն ինչ բաժանված է ու նվիրված:
Եվ այս բառերը` օտար արևներ,
և մերկ ծառերը, և քո կարոտը
անչափ տխուր են, անչափ հուսահատ,
որովհետև այս նամակը երբեք քեզ չի հասնելու,
որովհետև նորից փնտրելու եմ քեզ ամենուրեք,
որովհետև նորից քեզ հիշելու եմ ամենուրեք,
գլխահակ քայլելու եմ նույն փողոցներով,
որովհետև ես սարսափելի ուշացած սիրահար եմ,
որովհետև ես ոչինչ չունեմ քեզ նվիրելու,
որովհետև ամեն ինչ բաժանված է ու նվիրված:

*           

Փողոցներով անցնում են կույր աղջիկներ:
Նրանք գավազան ունեն ձեռքերին
և քայլում են քսվելով պատերին:
– Եթե դու ինձ սիրեիր,
ես քեզ կտայի քո կապույտ աչքերը:
Փողոցներում
առանց ամաչելու լալիս են բանաստեղծները,
նրանք գլուխները խոնարհել են,
իսկ կույր աղջիկները քայլում են
և չեն տեսնում նրանց:
– Ես քեզ կտայի քո կապույտ աչքերը,
և դու կտեսնեիր ինձ:
Փողոցներում
կամաց – կամաց իջնում են վարագույրները,
և կամաց – կամաց փակվում է բեմը,
և գլուխ տալով կամաց – կամաց 
հեռանում են կույր աղջիկները,
և բանաստեղծներն են հեռանում,
և վարագույրը վերջնականապես իջնում է:

Վարագույրից այն կողմ լսվում է բարձրաձայն հեծկլտոց.
վարագույրից այն կողմ
բոլորովին ուրիշ աշուն է:

ՀՈԳԵՀԱՆԳԻՍՏ

Դու այս դատողությունը կհամարես պարզունակ:
Թող այդպես լինի:
ՎԻՆՍԵՆԹ ՎԱՆ-ԳՈԳ

Ամեն անգամ ինչ-որ բան կորցնելիս ես հիշում եմ քեզ.
ամենադժվարը քեզ կորցնելն էր – ես ոչինչ չէի հիշում,
իսկ հիմա նույնիսկ թերթ կարդալիս ես ապահով եմ`
ոչ ոք չի խոցի ինձ թիկունքից:

 Այդ ե՞րբ էր` առաջին անգամ վառեցին գրքերը…
կիսամերկ մարդիկ էին վազում փողոցներով, 
ցեխաջրի մեջ լողում էին վարդերը,
և ոսկեզօծ կառքերն էին սուրում երջանկությունից խելագարված:

Ամեն անգամ ինչ-որ բան գտնելիս ես կորցնում եմ քեզ,
ամենահեշտը քեզ գտնելն էր – ես ոչինչ չէի հիշում:

Դժվար է երջանկությունը պահել երկու ձեռքերով, 
երբ աչքերիդ մեջ արցունքի կաթիլներ կան:

Իսկ անտառը կամաց-կամաց սափրվում է երկրի երեսից,
կապիկներին մարդ դառնալուց զատ ուրիշ ելք չի մնում,
անխելք կենդանիներ, զգո՞ւմ եք ձեր անխոհեմ քայլը`
դուք վեպերի հերոսներ կդառնաք,
դուք վերարկուներ կհագնեք,
ինտրիգներ կսարքեք,
կսիրահարվեք և կխորտակվեք վերջնականապես:

Ես երգում եմ այս երգը ամենավերջին անգամ:
Իսկ վաղը գուցե պատերազմ սկսվի.
կապիկները վառվելով` թիթեռների թեթևությամբ կթափվեն ծառերից,
և կիսամերկ մարդիկ կվազեն փողոցներով:

Դժվար է երջանկությունը պահել երկու ձեռքերով,
երբ աչքերիդ մեջ արցունքի կաթիլներ կան:

*

Փողոցներում, որտեղ հիմա դու չկաս` գարուն է
և մարդիկ քայլում են ոչ մի փոփոխություն չնկատելով:
Քաղաքում, որտեղ դու չկաս,
չգիտես թե ինչու տոն է այս սովորական օրով,
և խմբերով աղջիկներ են անցնում գույնզգույն շորեր հագած`
ոչ մի փոփոխություն չնկատելով…

Իսկ նվագախումբը դուրս է ցայտում ամենաանսպասելի անկյուններից 
իր ետևից տանելով հրոսակախումբը`
ցնծությունից խելակորույս երեխաների –
ամբողջացնելով գարնան պատկերը կանաչավուն:

 Ի՜նչ հեշտ է սիրել այն ամենն, ինչ հեռվում է,
և ինչ բավականություն` պատկերացնել այն, ինչը չես տեսնում….
Բայց ամենահեշտը քեզ  մոտ տխրությունն է ստացվում,
Օ, ինչքան ես վարպետացել դու այդ ասպարեզում:
Փիլիսոփայելու համար դու ընտրեցիր երեկոն
և սկսեցիր քեզ որոնել այնտեղ, ուր չկաս ինքդ,
և հայացքդ թափառեց փողոցներով, մարդկանց մեջ, սրճարաններում,
և հոգնությունից արցունքոտվեց հայացքդ`
ոչ մի փոփոխություն չնկատելով:

Իսկ  նվագախումբն արդեն երկինք է բարձրանում,
իր ետևից տանելով ցնծությունից ոչինչ չնկատող
հրոսակախումբը երեխաների…

Ինչ հեշտ է մոռացվում նա, ով հեռվում է,
և ինչ ծանր է ընդունել այս տխուր միտքը,
երբ ինքդ ես հեռվում

 
*

Եվ ի՞նչ իմաստ ունի այսքան ջուր մի տեղ հավաքել և այսքան ավազ,
հետո ձկներ բազմացնել, ծովահարսեր հորինել և բազմաթիվ այլ հոգսեր:
Ծանր է, 
ծանր է առնել քո սրտի վրա անցած լավ ու վատ օրերի սիրելի տխրությունը…
Ես, անշուշտ, դեմ չեմ, որ պետք է նստել ու նայել ծովին`
հեռվից նավեր կանցնեն` կտեսնես,
ալիքներ կգան կխփվեն ափին` կհիանաս,
ես անշուշտ դեմ չեմ,
որ այս ամենն անհրաժեշտ է
բանաստեղծական արվեստը զարգացնելու համար:
Բայց ծանր է,
ծանր է, երբ տունդարձի ճանապարհին
դու նորից առնում ես քո սրտի վրա
անցած լավ ու վատ օրերի սիրելի տխրությունը:
Իսկ մոծակները ճանապարհին 
քեզ տանջում են անտեղի խանդավառությամբ.

– Դու մի՞թե այս օրերի համար ոչինչ չունես պահած,
դու չէ՞ որ այս օրերին կապված ես անվերադարձ:

 …Տագնապը թեթև խփեց քո ուսին,
դու շուռ եկար ու այդպես մնացիր
քարացած կանգնած…

*

Մի տխրիր, երբ նստած ես սեղանի առաջ
և մի արտասվիր, երբ գինի ես խմում
կամ Աստված գիտե, թե ինչ,
և մի գրիր բանաստեղծություններ,
երբ հեռու ես քո երկրից:
Փողոցով քայլող այն երեք մարդուց
դու նա ես, որը չի գնում առաջ,
և չի օրորում գլուխը
կամ էլ` չի ճոճվում տեղում.
դու նա ես, որը վճռական ու ողբերգական շարժումներով խրվում է հողի մեջ`
անվերադարձ վշտի կնիքը դեմքին:
Իսկ քո մշուշոտ աչքերի առաջ, չափից դուրս հուզված,
ճչում են, թռչկոտում
նավթոտ, կնճռապատ ծովահարսերը…

 …Էլի նույն խոսքերի և նույն քամու և ավազի վրա
դու վերջացնում ես քո օրը,
և լուռ նստում ես մութ սենյակի մեջ
և ծերացող տղամարդու հուսահատությամբ
անհեթեթ ժպտում…

ՆՈՐԻՑ  ԵՐՋԱՆԿՈՒԹՅԱՆ  ՄԱՍԻՆ

Երջանկությունն այն է, ինչ մենք կորցնում ենք ամեն օր
և այն, ինչ մենք կորցնում ենք ամեն ժամ,
երբ ձեռքերդ մեկնած ցանկալի ուղղությամբ
անհրաժեշտ բառեր ես որոնում`
հանկարծակի հայտնված արցունքներդ մեկնաբանելու համար:
Իսկ սիրտդ պիտի բաբախի անհնարին ցնծությամբ.
անմոռանալի թափառումներ երաժշտության նրբանցքներում,
և քրտինք, որ հեղեղել է մարմինդ ոտից մինչ գլուխ,
և տղամարդու դժվարին ու անիծյալ մի կյանք, 
արև ու անապատ ու չվերջացող քայլեր…
Երջանկությունը… դու դեռ երկար պիտի խոսես այս ամենի մասին,
որովհետև երջանկությունը հենց այն է,
ինչի մասին խոսում են երկար ու առանց կեղծիքի,
որովհետև այն, ինչ մենք թողեցինք հեռվում
և ինչից հեռանում ենք քայլ առ քայլ,
պիտի մոռանանք  արևի տակ շուռումուռ գալով,
ցատկոտելով ջրի մեջ, հիանալով փողոցների անթերիությամբ,
աղջիկների ետևից նետելով աններելիորեն կոպիտ բառեր
և խոսելով, անվերջ խոսելով:
Դու այս խոսքերը կլսես ամենավերջում,
գուցե անձրև լինի և դու կծկվես շենքի մուտքի մոտ,
և դու, երբ հեռվից տեսնես, դժվարությամբ տեսնես,
որ մոտենում եմ քեզ – թրջված ու ողբալի – կիմանաս,
որ երջանկությունն այն է, ինչ հեռվից մոտենում է քեզ
և պիտի անցնի քո կողքով թրջված ու ողբալի,
անծանոթ ու օտար, ինչպես անտարբեր մեկի պատմած
ձանձրալի ու տխուր մի իրողություն:
…Ծանր է մենակ մնալ անծանոթ քաղաքի ուղիղ կենտրոնում,
բայց դու քայլում ես` ոտքերդ զգուշորեն դնելով
աղավնիներից ազատ տարածության վրա:
Ոչ, դու ձկնորսներ չես տեսնում քո աչքերի առաջ
և ոչ էլ ջրահարսեր` մոդայիկ սանրվածքով,
բայց դու քայլում ես մի խաղաղ անկյուն գտնելու հույսով,
որտեղ կարելի է նստել մենակ ու հանգիստ,
ծխել ու մտածել դանդաղորեն մաշվող մի կյանքի  մասին
և երջանկության մասին ծխել ու մտածել.
և հետո կսկսես անհրաժեշտ բառեր որոնել`
հանկարծակի հայտնված արցունքներդ մեկնաբանելու համար…

*

Թե ունենայի սեփական անապատ
կկանչեի աշխարհի բոլոր առյուծներին
և կասեի`
նայեք, ինչքան ավազ կա ինձ մոտ
և ինչքան ազատություն:
Ցույց կտայի արևը, կասեի`
ոչ ոք չի կարող այստեղ 
ձեզ ասել, որ գայլ եք,
ոչ ոք չի կարող սափրել ձեր բաշերը:
Կասեի`
տեսնո՞ւմ եք ինչքան լռություն կա այստեղ –
ձերն է, 
պատառոտեք այն ձեր արծաթ մռնչոցով:

 …Եվ հետո, գիշերով, գաղտնի,
ամեն մեկս առանձին,
բանաստեղծություն կգրեինք
վանդակների մասին:

ՆՈՐ ԽՈՍՔ ԵՐՋԱՆԿՈՒԹՅԱՆ ՄԱՍԻՆ

Կար մի ժամանակ, երբ դու էլ էիր հեշտ ապրում
և սիրում էիր խոսել երկար ու գեղեցիկ,
և նույնիսկ պատրաստվում էիր մեռնել շքեղ կահույքով լեփ – լեցուն
լուսավոր սենյակներից որևէ մեկում`
անթերի սանհանգույցի հարևանությամբ:
Եվ քեզ ծանոթ քաղաքի ետ ընկած փողոցներից մեկում
դու հրաժեշտ տվեցիր քո սիրելի մարդկանց
և ուշքի եկար միայն այն պահին,
երբ հսկայական պայուսակը ձեռքիդ մենակ կանգնած մնացիր
բոլորովին անծանոթ քաղաքի ուղիղ կենտրոնում:
…Տարիներն անցնում են, իսկ դու դեռ կանգնած ես այնտեղ
ու սիրալիր ժպտում ես անցող – դարձող մարդկանց:
Քո հսկայական պայուսակը վաղուց մաշվել – փոշիացել է,
և քո սիրելի մարդիկ վաղուց, շատ վաղուց էլ չկան:
Իսկ դու դեռ կանգնած ես այնտեղ, ու տարիներն անցնում են…
Բայց երբ փողոցներն ամայանում են, դու փորձում ես
հոգնած ձևանալ ու երեխայի նման հրճվում ես,
երբ քեզ դեռ հաջողվում է մատներդ շարժել, աչքերդ թարթել,
իսկ եթե հանկարծ շնչելն է ստացվում – 
դու գլուխդ կորցնում ես անհնարին ցնծությունից…

 …Այս պատմությունը դեռևս ոչ մի տեղ չի գրված:
Իսկ  դու շարունակում ես խոսել երկար ու գեղեցիկ`
լուսավոր սենյակների, շքեղ կահույքի
և, վերջիվերջո, հեշտ կյանքի մասին,
որը դեռ չես ապրել…

ԱՇՈՒՆ

Նվագում էր դաշնամուր,
իսկ լուսամուտները բաց էին
և աշուն էր:
Տերևները գունատվում ու չորանում էին, 
իսկ ինքը նվագում էր: 

Իսկ հետո
Մեկ – մեկ սկսեցին
թափվել տերևները,
ինչպես գունատված բառեր,
ինչպես չորացած նոտաներ: 

Ինձ թաղեցեք
վաղը չէ մյուս օրը – 
անտարբեր խնդրում էր դաշնամուրը:

*

Հայրս ու մայրս
երկու վառվող մոմեր
երկու ձեռքերիս մեջ,
երկու հալվող մոմեր`
հայրս ու մայրս: 

Զգույշ քայլում եմ
տարիների մեջ,
թեթև շունչ քաշում:
Դեմքիս մի կեսը ցերեկվա մեջ է,
իսկ մյուս կեսը` գիշերվա մեջ:

 Ահա մի քառորդ
ապրեցի այսպես:
Մեկ ուրիշ քառորդ –
և էլ չկամ ես,
և էլ չկամ ես: 

Հայրս ու մայրս
երկու վառվող մոմեր.
ես մեկ ուրախ եմ
և մեկ էլ տխուր
նրանց լույսի տակ:

 Երկու ձեռքերիս մեջ
երկու հալվող մոմեր`
տաք ու գեղեցիկ
մոմե արցունքներ
ձեռքերիս վրա:

*

Այսպես նստել իրար դեմ
և այսպես երկար լռել:
Ու երբեմն թվում է ինձ,
թե երկուսս էլ
փայտից ենք պատրաստված
կամ, ասենք, աշնան չորացած տերևներից:
Այսպես նստել իրար դեմ
ու երկար նայել իրար:
Չունենալ ոչ մի հիշողություն,
կարծես հենց նոր ենք ծնվել:
Մեր կողքին մարդիկ կծիծաղեն,
մենք չենք լսի նրանց,
կասկածանքով կնայեն մեզ,
իսկ մենք` իսկապես փայտից,
մեր կողքին մարդիկ կտխրեն
հետո դանդաղ կծերանան…
Այսպես նստել իրար դեմ
և այսպես երկար լռել:
Հետո երկնքից մոխիր կթափվի:
Հետո կլինի քամի:
Եվ քանի որ մենք պատրաստված էինք 
աշնան դեղին տերևներից
կցրվենք դես ու դեն
և էլ չենք լինի:

Բոլորովին  Ուրիշ  Աշուն  | 1975 – 1979

*

Մի թողեք, որ մեռնեմ անարցունք:

Դաշտերի վրա հիմա ձյուն է ու խաղաղություն,

շրջում են որսորդներն ու որոնում վերջին աղավնուն,-

չափից դուրս շատ է մշակված ձեր ձայնը, օրիորդ,

այն չի հուզի քարացած սրտերը որսորդների:

Վառվում են լույսերը շենքերի աչքերում:

Թանաքը վառվում է որոշում դառնալու ցանկությունից:

Եվ վերջին տրամվայն է անցնում արցունքն աչքերին,

և փողոցը փակում է իր սգավոր դեմքը:

Մի  թողեք, որ մեռնեմ անարցունք:

Մայրիկ, ահա և հիշեցի քեզ,

ես մամռակալած եմ, ներիր ինձ դրա համար,

մնաս բարով չեմ ասում քեզ,

ինչու իզուր խոցեմ սիրտդ ծերացած:

Վերջապես փակում եմ աչքերս մենակության մեջ:

Բառ առ բառ իջնում է գիշերվա կացինը, –

և լուսինն ինչպես մահապարտի կտրված գլուխ

ընկնում է ճերմակ դաշտերի վրա…

Մի թողեք,

մի թողեք, որ մեռնեմ անարցունք:

ԾՆՆԴՅԱՆ  ՕՐ

Ահա, այսպիսի մի կյանք և երեք տասնյակ տարիներ:

Կոտրվող ապակիների միջից, ախ,

                                    ինչ պարզ եմ տեսնում

իմ հեռացող ու կորացած մեջքը`

մի կերպ ամրացրած 

փոշոտ ու հոգնած մի զույգ ոտների վրա:

Ահա, այսպիսի մի կյանք 

          և ցավերի մի չնչին տարեգրություն`

գրանցված երկրորդ կարգի դեղնած ու անպետք թղթի վրա,

և գիսախռիվ ու ցնորված մի ուռենի,

որ երկար ու բարակ մատներն է կոտրատում

թանաքի բաց կապույտ գետակին հակված:

Ճիշտ այսպիսի մի կյանք.- հրեշտակազուրկ, պարզունակ

երկինք` լվացած սպիտակեղենի նման կախ տված ամպերով,

և Աստծո Որդին տրտում ու անփութորեն

կոտրում է մեր սրտի ապակիները: Ա~խ,

ինչ պարզ եմ տեսնում իմ հեռացող ու կորացած մեջքը

կոտրվող ապակիների միջից:

Եվ ընդամենը այսպիսի մի ճիչ,

     և արյան պես ծորացող մի ճիչ`

     կոտրվող ապակիների միջից:

                                                         1975թ. օգոստոսի 7

ԱՅՍՕՐ  ՁՅՈՒՆ  ԵԿԱՎ

Ես գիտեմ`

կմեռնեմ ձմռան առաջին օրը:

Մարդիկ կթփթփացնեն ձյունոտված ոտները

դռան շեմի փալասին և զարմանքով կնայեն,

թե ինչպես է ձյունը հալվում սառած այտերիս վրա:

Հանկարծակի ծերացած կինս կորոնի

և չի գտնի վառարանի ունելին`

վաղուց սատկած կատվին սենյակից դուրս քշելու համար,

հետո հուսահատ կնստի, կօրորի գլուխը`

քմահաճ կատվի և իմ անխոհեմ քայլից ընկճված: 

Քույրս, որը ծնվել էր ինձ հետ և մահացել մի քանի ժամ հետո`

թեյ կբաժանի մրսած հյուրերին

և ազատ ձեռքով կուղղի

կրծքիս  դարսված ձմեռային ծաղիկներն ու թեքված մոմը, 

որի հալված կաթիլներն ուղիղ ճակատիս էին ծորում

և ուր որ է լցվելու էին աչքերս…Եվ հենց այդ պահին

բոլորը միանգամից կելնեն ոտի և աղմուկ-

աղաղակով ինձ դուրս կհանեն տանից 

ձեռների վրա բարձր, շատ բարձր բռնած,

և այդ ահռելի բարձունքից կտեսնեմ կյանքս ծայրեծայր,

որ մնացել էր ներքևում` ամբողջովին ձյան մեջ կորած,

և այդ հրաշալի տեսարանից քար կտրած`

խոսքեր չեմ գտնի հիացմունքս արտահայտելու համար…

*

Ճանապարհ ընկնողների համար

         կարևորը արցունքները զսպելն է:

Երջանիկներ, ձեր թաշկինակները միշտ չոր են,

հումորի զգացումը միշտ էլ հաղթանակում է ձեզ մոտ,

դուք ճիշտ ժամանակին կռահում եք,

         որն է ճիշտ և որը` սխալ

և ամեն ինչ շարունակում եք, նախօրոք վերջն իմանալով:

Ճանապարհ ընկնողների համար

         կա հատուկ երաժշտություն:

Նրանք անպայման հիշում են մանկությունը,

և այդ պահին արագ-արագ  շարվում են կողք-կողքի

         սենտիմենտի հրեշտակները,

որոնք անպայման գեղեցիկ մարմիններ ունեն

և առանձնանում են իրենց նազելի շարժուձևով:

Ճանապարհ ընկնելուց առաջ

          պարտադիր է հիշել առաջին սերը:

Գուցե այս ամենն իզուր պատմություն է,

չէ՞ որ ինչ կատարվում է, ճիշտ է կատարվում,

և վերջաբանն իմանալը սոսկ անմտություն է:

Ահա և անապատը`

իր շարժուն ու խոսող ավազահատիկներով:

Փակիր աչքերդ և ասա արագ.

-Ո՞րն ես սրանցից:- 

Եվ հենց որ մարի հնչյունդ վերջին,

կլինի հրաշք` կելնի արևը,

լուսինն էլ կելնի, աստղերն էլ կելնեն,

և ծունկի կիջնես,

և հուզմունքի ու աղոթքի բառերը դուրս կսողան

քաղաքակրթության նիկելած ուղեղիդ անցուղիներով:

Եվ  ԲՈԼՈՐԸ  ՔԵԶ  ԿԱՍԵՆ`  ՄԻ ԳՆԱ

Բանաստեղծն ուզում է լինել անհամեմատ բարի:

Բանաստեղծը սիրում է աշունը,

նա թափառում է փողոցներով

և հետո մտնում է իր հին սրճարանը,

սուրճ է վերցնում և սկսում է ծխել:

Իսկ դրսում արդեն սկսում են վառվել լապտերները,

իսկ կինոդահլիճներում հանգում է լույսը,

և ինչ-որ ժամանակահատվածում

մարդիկ անգործ նստում են և հուզվում` տեղի-անտեղի…

Բանաստեղծն ուզում է լինել ամենաշատ հոգնած

և նա հենվում է սրճարանի ապակուն:

Բանաստեղծն ուզում է լինել ամենաշատ բարի

և ևս մի բաժակ սուրճ է վերցնում

և վառում է ծխախոտ` բավականին հմուտ ձևով:

Փողոցով անցուդարձ են անում

                             վերարկու հագած հրեշտակները,

                             նրանց քթերը կարմրել են ցրտից,

                             և նրանք փռշտում են,

                             և խաչակնքում արագ-արագ:

Հիմա արդեն ուշ է բավականին,

և բանաստեղծը բարձրացնում է գլուխը

և հոգնած ելնում է ոտի

և անհամեմատ բարի հրաժեշտ է տալիս բոլորին:

Դռան մոտ նա կախում է գլուխը,

կարոտով ու սիրով նայում է բոլորին

և այդպես կանգնում է այնքան,

մինչև արցունքները չորանում են:

Ու գլուխը բարձր պահած դուրս է ելնում փողոց,

և հրեշտակներն արագ-արագ շարք են կանգնում

և շարքով քայլում են նրա ետևից

աշնան համաչափ հեծկլտոցի տակ:

ՊԱՏԵՐԱԶՄ ԲԱՅՑ ԽԱՂԱՂՈւԹՅՈւՆ

Աշնանային մի տխուր երեկո դեմ-դիմաց հանդիպեցին իրար`

երկու հակառակորդ զինվոր-

ամեն մեկն ուներ իր գեներալը,

ամեն մեկն ուներ իր հրացանը,

որին նրանք այնքան վարժ էին տիրապետում:

Դեմ- դիմաց նրանք փորում էին իրենց խրամատները, որպեսզի այնտեղից ճշգրիտ նշանառությամբ կրակեն իրար վրա –

ահա թե ինչու նրանք ջանասիրաբար խրամատ էին փորում`

                                                              և խորն էին փորում,

                                                              և խորն էին փորում     

Աշնանային մի տխուր երեկո դեմ-դիմաց հանդիպեցին իրար`

երկու հակառակորդ զինվոր և ամեն մեկն ուներ իր գեներալը,

և  գեներալները հրամաններ էին արձակում և ծխում էին իրենց

ծխախոտները, իսկ զինվորները փորում էին իրենց խրամատները`

                                                                     և խորն էին փորում,

                                                                     և խորն էին փորում:

Գեներալները սկզբում ոչինչ չէին կասկածում,

նրանք միայն հրամաններ էին արձակում,

նրանք միայն ծխում էին իրենց ծխախոտները

և միայն երբեմն թշնամական հայացք էին նետում թշնամու վրա,

բայց հիմնականում, գեներալները ոչինչ չէին կասկածում:

Եվ երբ գլխի ընկան, թե բանն ինչ է, արդեն բավականին ուշ էր,

և ամեն ինչ կորած էր.-

զինվորները շատ խորն էին փորել խրամատները,

նրանք չափազանց խորն էին փորել խրամատները,

                                                 և շարունակում էին փորել,

                                                 և շարունակում էին փորել:

Գեներալները գոռգոռում էին` ՙԴուրս եկեք, վախկոտներ՚,

ոտքերը խփում էին գետնին`ՙԴադարեցրեք փորելը՚

և միայն երբեմն թշնամական հայացք էին նետում թշնամու վրա:

Հետո, երբ տեսան ամեն ինչ իզուր է,

նրանք բարձրաձայն լաց եղան

ու տեղացին անպարկեշտ հայհոյանքներ,

ջանասիրաբար ընտրելով բառերը:

*                           

Բանաստեղծի պայմանական աշխարհում ուժեղ անձրև էր գալիս,

թարմ ներկի հոտ էր փչում ծաղիկներից և վարդերից,

ողբերգությունը սկսելու համար բավականին ժամանակ կար,

ահա թե ինչու հանգիստ շրջում էր դեկորացիաների մեջ ու ծխում:

Բանաստեղծը սիրալիր ժպտում է անթերի պատրաստված սոխակներին, 

այստեղ շեշտվում է նրա հումանիզմը:

Նա անշահախնդիր ողբերգակ է, մենք դրանում

համոզվում ենք հենց առաջին գործողությունում:

Ահա, լույսերը հանգում են և միայն բեմն է մնում լույսերի մեջ,

ահա, հնչում են զանգերը:

Վարագույրը մի կերպ բարձրանում է և երևում է շփոթված

բանաստեղծը` ծխացող սիգարեթը ձեռքին:

Նազելի շարժումներով բեմ են բարձրանում հրշեջները`

նրանք դույլերով սառը ջուր են լցնում բանաստեղծի գլխին

և ծխախոտը մի կերպ հանգում է

հանդիսատեսների միահամուռ ծափահարության տակ:

Հետո բեմ են բարձրանում անզեն մարդիկ և մահվան

սպառնալիքի տակ նրանից ինքնագիր են պահանջում:

Ահա, այսպես ներկայացումը շարունակվում է,

ամեն ինչ հարթ է գնում, և չկա ոչ մի խախտում:

Հետո բեմի լույսերը հանգում են,

հետո նա աչքերը բացում է:

Նրա պայմանական աշխարհում այսօր սոսկալի եղանակ է

և նրա պայմանական տունը կաթում է սարսափելի,

ահա, թե ինչու նա խցկվել է իր պահարանը,

և մտքերի մեջ ընկած ծխում է իր սիգարեթը:

ԱՍՏՎԱԾԱՅԻՆ ԿԱՏԱԿԵՐԳՈւԹՅՈւՆ

Եվ բանաստեղծը բարձրացավ երկինք,

ավելի ճիշտ, բանաստեղծի հոգին բարձրացավ:

որովհետև նրա մարմինը վաղուց մաշվել-վերջացել էր,

այս ամենից դեռևս շատ տարիներ առաջ:

Նրան առաջնորդեցին մի մեծ սենյակ

և ասացին, որ սպասի: Երկնքում արգելված էր գրելը,

և նա չէր իմանում ինչպես կարճել ժամանակը: Սպասողներ

շատ կային, հերթով կանչում էին ու հարցաքննում, որոշելու`

դժոխք, թե՞ դրախտ ուղարկեն: Եվ ահա, վերջապես

բանաստեղծի հերթը եկավ և նա մտավ ներս

հուզված, մտահոգված, հոգնած, զայրացած և այլն:

Հարցաքննողները  բոլորովին մերկ նստած էին դեսուդեն,

երկնային երաժշտություն էր լսվում, և շոգ էր:

Բանաստեղծին տարան նրանցից ամենամերկի մոտ,

իսկ նա նստած էր ծալապատիկ և մատիտն էր կրծոտում.

-Անուն, ազգանուն, հայրանուն, աշխատանքի վայր,

տեղեկանք, որ նախկինում մարդ ես եղել, ոչ թե սատանա…

Այդ ամենը կար, և տրվեցին բազմաթիվ այլ հարցեր.

-Ի՞նչգրողներեքսիրումընդունո՞ւմ եքէքզիստենցիալիզմը

թե՞ոչո՞վէձերսիրածֆուտբոլիստնի՞նչկարծիքիեքաղջիկներիմասին

ընդունո՞ւմեքԱստծոգոյությունըկարդացե՞լեքՍպինոզայ<<Էթիկան>>

ճի՞շտէՀեգելի պատերազմիտեսությունըո՞վէսյուրռեալիզմի

հիմնադիրըթաշկինակունե՞քթե՞ոչայսօրանձրևկգաթե՞ոչ

ի՞նչբանէուտոպիանհավատո՞ւմեքերջանկությանըորնէձեզհուզող

հարցը…

……………………………………………………………………..

Եվ երբ բանաստեղծը պատասխանեց բոլոր հարցերին,

սկսվեց հետաքննությունը:

Եվ ապա ելույթ ունեցավ ամենամերկը.

-Նա, այսինքն բանաստեղծը, կարդացել է ՙԷթիկան՚,

գիտե ինչ բան է ուտոպիան և ինչ որ պահ եղել է երջանիկ,

և բազում այլ մեղքեր ունի և բազում այլ թերություններ,

սակայն դրանցից ամենակարևորն այն է, որ բանաստեղծական 

ձևերից գերադասում է վերլիբրը և, ի վերջո, նշենք

նրա ամենամահացու մեղքը` պատկերացնո՞ւմ եք,

մեր լուսավոր դարում նա դեռ հավատում է Աստծուն…

Պարոնայք, նա  լիովին արժանի է դժոխքի:

 ……………………………………………………..

Հետո բոլորը ծափահարեցին,

և բանաստեղծն արագ իջավ երկնքից,

վճռականապես որոշելով էլ չբարձրանալ այնտեղ,

թեկուզ իսկապես մեռնի:

*

Ինչ-որ հեռու, հեռավոր երկրում

ապրում է թագավորը

և հրամաններ է արձակում:

Ամեն առավոտ շարում է զորքը,

համբուրում է թագուհու ճակատը,

հետո լվացվում է

և դուրս է գալիս թափառելու:

Զորքը գնում է նրա ետևից,

և նրանք գնում են դաշտերով, ձորերով,

անտառներով, լեռներով

և չեն հանդիպում թշնամուն:

Եվ հետո նրանք ետ են դառնում`

լեռներով, անտառներով, ձորերով, դաշտերով,

տխուր ետ են դառնում:

Թագավորը փոշոտված է անտանելի,

զորքը փոշոտված է անտանելի:

Նրանք լվացվում են,

և թագավորը հրամաններ է արձակում,

և թագավորը համբուրում է թագուհու ճակատը

և գնում է քնելու:

ԱՊՐԵԼՈւ  ՄԵԿ  ՕՐԸ
(մանիֆեստի փոխարեն)

1.ԱՌԱՎՈՏ, ԿԱՄ ՄԻ ՔԱՆԻ ԽՈՍՔ ԵՐՋԱՆԿՈւԹՅԱՆ ՄԱՍԻՆ

Քաղաքի վրա ամպի նման կուտակվել է փոխադարձ սիրո կարոտը:

Մարմինները յուղած մարզիկները սրճարաններում

հաճոյախոսում են գիպսե լերկ ոտքերով կանանց:

ՙAmour՚ կամավոր ընկերության անդամները

եռանդով նետեր են արձակում սիրտ-թիրախի վրա:

Սիրեցե~ք  մեզ,-

երկարոտն աղջիկների շարքերն են անցնում:

Սիրեցե~ք  մեզ, և մենք կարմրաթուշ երեխեք կունենանք,

գուլպաներ կգործենք, օրորոց կօրորենք

տակաշո~ր կփոխենք…

…Իսկ ահա մթության մեջ,

ինչ-որ մեկը խարխափելով առաջ է շարժվում` ես գիտեմ,

նա որոնում է ինձ կախարդելու ամենահարմար առիթը:

Առավոտվա խառը իրարանցման մեջ ո~չ ոք չի իմանա,

թե ով էր այն առաջինը, որը քրտնքի մեջ լող տալով

մաքուր զգացմունքներ էր  որոնում

զուսպ նախադասությունների շարասյան մեջ:

Իսկ երբ հոգնությունը կփակի իմ աչքերը,

ես գուցե ձեզ հետ ավելի լուրջ խոսակցություն բացեմ,

և դրա համար մթության մեջ որոնում-գտնում եմ ձեռքը,

որը խարխափում  է  չղջիկի նման օդի մեջ,

և սեղմում եմ դեմքիս,

և արցունքները կաթում են

                 անծանոթ մատների արանքով….

2. ԸՆԹԱՑԻԿ  ՄՏՔԵՐ

Լավ մարդկանց որոնեցեք նրանց մեջ

ում գլուխները կապված են վիրակապերով, /որովհետև

ապացուցված է, որ լավություն անողի գլուխը 

ծակվում է ինչ-ինչ պատճառներով/:

Այս նախադասության մեջ շեշտը չդնեք լավ մարդկանց վրա

և ոչ էլ նրանց կապկպված գլուխների,

այստեղ ամենակարևորը ՈՐՈՆԵՑԵՔ-ն է:

Երբեմն մենք իրար ուխտավոր ենք ասում, 

երբեմն սուրճ ենք խմում ու նայում պատուհանից, 

առավոտյան իրար բարի լույս ենք մաղթում,-

իսկ սերը, սե՜րը մեզ հետ է միշտ և ամենուրեք: 

Լավ մարդկանց որոնեցեք` նստեք իրար  դիմաց,

ծաղիկներ դրեք սեղանին,

վիրակապերի մասին չասեք ոչ մի խոսք,

այլ` միանգամից անցում կատարեք սեր, սե՜ր, դեպի սեր,

և նրանք գլուխները ձեռքերի մեջ կառնեն վերջապես,

և դուք, ասել է թե` հաղթեցիք…

Ես հոգնած փակում եմ դուռը, անջատում եմ ռադիոն,

և դեմքի վրա պառկում եմ հատակին,

ամուր սեղմվում եմ հատակին`

երկրագնդի սահուն ընթացքը չխանգարելու համար:

3.ԸՆԹԱՑԻԿ  ՄՏՔԵՐ

Քամին կանգնում է ոտի մատների վրա:

Կարգի է բերվում ամբողջ օրգանիզմը

արցունքի հայտնվելը կազմ-պատրաստ դիմավորելու համար:

Մենք այնքան քիչ ենք սիրել իրար այս աշխարհում,-

այն աշխարհում ձեռք-ձեռքի տված զբոսնելու համար:

Իսկ այնտեղի մասին կան հակասող պատկերացումներ:

Նույնիսկ անմահները հաճախ մտածում են մեռնելու,

ժառանգության, ծերության, կահույքի և կնճիռների մասին:

Այո, նրանք երբեմն նույնիսկ իսկապես մեռնում են:

Եվ այսպիսով, անմահները նույնպես երբեմն խուսափում են

ուղղակի խոսել անմահությունից:

Դառնությունը դեղնում է ատամների վրա,

և բառերը դուրս են գալիս թորված, կենսախինդ ու զուլալ:

Իսկ երաժշտությունը չի ուշանում,

և քամին սկսում է իր նազելի շարժումները,

որոնք պատմում են զարմանալի սրտաճմլիկ բաներ

այս ու այն կողմերի աշխարհների անմիջական կապերի

                                                                       վերաբերյալ:

Ես ծառերի մասին կխոսեմ ավելի բացեիբաց,

նրանք երբեք չեն շարժել իմ խղճի և ոչ մի հատվածը,

որովհետև նրանց ճյուղերից երբեմն անմահներ են կախվել

և բավականին ազատ ու երկար ժամանակ ստացել

մեռնելու, ժառանգության, ծերության, կահույքի

և կնճիռների մասին մտածելու համար:

Ծառեր, դուք դեռ շա՜տ պիտի աճեք,

որպեսզի գիտակցեք ձեր ամբողջ մեղքն ու դաժանությունը:

Բայց քամին դառնում է առավել հմուտ,

նրա ձևերն ու շարժումները գնալով բարդանում են,

և նրա վարպետությունը գնահատելը դառնում է

                      առավել դժվար և գլուխ ցավեցնող:

Օ՜ դու, երբ լեզուն կտրվում է ատամների տակ,

երբ նոր որակ և հատկություններ են ստանում

մեզ շրջապատող առարկաներն ու երևույթները,

և էլի` օ՜ դու, երբ խոսքը

երեխա ծնելու պես ցավով է դուրս գալիս հոգուց, 

երբ քրտնաթոր մագլցում ես ճերմակ պատերն ի վեր,

իբր թե գերագույն նպատակը,

որն աստվածային պսակը գլխին, իր շքախմբով

ձևավորվել է առաստաղի տակ, սարդոստայնի մեջ

և փայլփլում է կապույտի երանգներով:

Ես վերջին անգամ ուժ եմ հավաքում, 

ուրեմն` օ՜ դու,

որ վեր ես բարձրացնում շեշտակի հայացքդ, և հասուն

տղամարդու օրգանիզմը ոտի մատներին է կանգնում,

և չուշացող երաժշտության տակ

հարմարորեն տեղավորվում ռեքվիեմի սև տախտակների մեջ,

և գրականության զարգացման բնական օրենքները գիտակցելով,

առանց բողոքելու լողում դեպի անմահություն` անթարթ

հայացքն ապագային հառած, հայացք, որը աղի է թեև,

բայց երջանկությունը դեռ նոր, նոր է հաջորդելու:

4.ՄԻՋՕՐԵԻ  ԿԱՍԿԱԾ

Խոչընդոտներից ամենագեղեցիկն ու ամենատարածվածը,-

նա ապրում է վարդերի մեջ և գույնը փոխում է օրվա հետ:

Բնության մեջ երբեք չի հանդիպում ազատ վիճակում,

այլ` միշտ կապված է ինչ-որ երևույթների

                                                              ու հարաբերությունների:                                               

Կողքի սենյակում խոսում են բոլորովին ուրիշ թեմայով,

բայց մի վհատվիր,

կյանքը կարճ է թեև, բայց քո հերթն էլ կհասնի,

և բաց պատուհանների խորհրդավոր ֆոնին

դու կուզենաս մի օր խաչվել և վերածնվել նորից:

Ատամի կրճտոցի, խուլ հեկեկանքի նվագակցության տակ

դու մեզ կհագցնես տառապանքի սև թավիշը:

Նրա մասին միշտ ասում են, որ ծավալված է օդում,

բայց ոչ ոք չի համարձակվել ուղիղ նայել աչքերի մեջ:

Սիրո և կարոտի երգերում միշտ առկա է նրա տարրը,-

ասում են անկեղծությանը դա հատուկ սրություն է տալիս

և զգացումը դարձնում առավել փոխանցվող ու վարակիչ`

թեև հայտնի չէ, թե որտեղ է սկսվում

                                                    և որտեղ է վերջանում նա:

Հոգատարությամբ շոյելով                                 

                           արցունքից կսկծացող ու փակ աչքերը,

դու մեզ կհագցնես տառապանքի սև թավիշը:

Բայց մենք,

որ կանգնած ենք սառած ծովի չշնչող կրծքի վրա

և ամեն առիթով ծաղիկներ ենք նվիրում սրան ու նրան

և բացիկներ ենք ուղարկում` սիրելի՜ս,

                                   ես դա շատ լավ եմ հասկանում…

հանկարծ մի օր ամբողջ թափով տապալվում ենք գրասեղանին,

որովհետև սենյակում  տարածվում է նրա մեղմ բուրմունքը

և ստիպում է մեզ հատակը ծեծել ոտներով և տարօրինակ

բաներ խոսել անծանոթ մարդկանց ներկայությամբ…

Կողքի սենյակում հրեշտակները շարվում են 

                                                                   ժամասացության,

թթխմորի նման անխառն է նրանց ուղեղը, և նրանք

բոլորն էլ սև թավիշե համազգեստներով են: Հեռվում

ուշացած մեքենաներն ուսերը զարմացած վեր քաշեցին,

բայց ես հավանության նշան արեցի գլխի աննկատ

շարժումով:

5. ԸՆԹԱՑԻԿ  ՄՏՔԵՐ

Հենց նոր մեկը դուրս եկավ համբերությունից, նախ հուսահատված 

գոռաց, մինչև որ մարդիկ շրջապատեցին նրան չորս կողմից,

հետո խնդրեց, որ լռություն պահպանեն

և վերջապես խոստովանեց, որ ինքը Շեքսպիրն է,

հետո պահանջեց, որ լուսանկարեն աջից ու ձախից,

ծաղիկներ նետեն և ծանրակշիռ հոդվածներ տպեն

իր գործերի շուրջ, ինչպես  որ կարգն է…

Բանասիրության խրթին անտառում կա այդ փողոցը,

և այդ մարդը կա, որին կծել էր տասնչորսոտնյա

սոնետը մի օր, և նա դուրս եկավ համբերությունից:

Բժիշկը նրան խորհուրդ էր տվել

առավոտները կարդալ «Վարք մեծաց»,

իսկ երեկոյան թեյի մեջ գցել քորեյի թփեր,

դեմքով ու թվով համաձայնվել ենթակայի հետ,

և տրիոլետ տեսնել երազում:

Նա կարգին մարդ էր, զավակների հայր,

իր կարծիքն ուներ աշխարհի մասին,

գիտեր, ինչն է չար և ինչն է արդար,

գիտեր, թե ինչ է տանում իր ուսին:

Եվ մի ցանկություն ուներ իր համար, 

որ դամբանական գրվեր այսպիսի.

ՙԳիտեր, ինչն է չար և ինչն է արդար

գիտեր, թե ինչ է տանում իր ուսին՚:

…Կա մի մարդ, որին սիրով կնվիրեի ես այս տողերը,

չեմ խղճում նրան: Հենց նա է, որ կա,

որ ամեն գիշեր հանգավորում է իր արցունքները

և ուրախությունն է մտցնում ռիթմի զսպաշապիկի մեջ:

Նրա բառերից թարմ գիպսի հոտ է բուրում,

և կիրակի օրը կնոջը նվիրում է

մի փունջ դերբայական դարձված:

Մենք մի օր հանդիպեցինք իրար,

կանգնեցինք դեմ-դիմաց, և երեկո էր.

-Գիտե՞ք, երեկ մեկը դուրս եկավ համբերությունից

և ասաց` ճշմարտությունը նա է տեսնում միայն,

ով նրա մեջ ապրելու հույս է տեսնում

և տեսնում է զարմանալի պարզ ու հասարակ բաներ,

որոնք բոլորն են տեսնում, բայց միայն նա է

պարտավոր ասել, որովհետև միայն նա գիտե

ամպել-չանձրևելու գաղտնիքը և թե ինչու

ռամիկները չուզեցին իշխան դառնալ,

և գիտե այս երկու զուգահեռների մասին

երկար խոսակցություններ բանալ…

6. ԵՐԵԿՈ

Եվ ռիթմը խփում է քունքիդ արյան շատրվանի նման,

քեզ ասում են, – օ՜, ինչքան ես գեղեցկանում

                                            անհուսորեն տառապելիս:

Ճաշակով հագնված կանանց 

                            համաչափ ծափահարության ներքո

դու թաշկինակներ ես 

                 նետում բոլոր բաց պատուհաններից ներս,

և ծաղիկների թերթերից թափվում է դիալոգի հեղեղը:

Եվ ռիթմը հեղեղում է դեմքդ ցավի հետ հյուսված:

Ամուր սեղմվում են շուրթերն իրար,

և ատամները նույնպես սեղմվում են իրար ամուր,

այնքան ամուր, որ փակ աչքերի առաջ

նախ կլոր օղակներ են հայտնվում, 

և հետո ճերմակ աղավնիներ` կտուցների մեջ

ծաղկած աֆորիզմներ պահած:

Հրաշալի է կեղծ ռոմանսի այս ճարպոտ երեկոն:

Լապտերների մեջ հարմար տեղավորվում են հրեշտակները,

ծալում են թևերն ու աչքի տակով նայում

այգիներում համբուրվող զույգերին

և իբր թե անտարբեր հորանջում են բնականին

չափազանց նման: Հիանալի է հմուտ կազմակերպված

դեպքերի հաջորդականությունը, երբ արևին փոխարինում է

լուսինը և պայծառ լուսավորված դահլիճներում,

մի խումբ մարդիկ համերաշխ նստած իրար կողքի,

զննում են մարդկանց մեկ ուրիշ, փոքր խմբի,

իսկ երբեմն էլ նույնիսկ մի մարդու

և ծափահարում ու աղմկում են մերթ ընդ մերթ

նյարդայնացած, հիացած, հուզված, ջղայնացած:

Իսկ ռիթմը քիչ-քիչ իջնում է կոկորդովդ ներքև

և դու անփույթ ու արտիստիկ շարժումով

ձեռքդ սեղմում ես սրտիդ,

գլուխդ ետ ես գցում և աչքերդ հառում վերև:

Եվ հանկարծ լապտերի միջից

կինը շեշտակի բարձրացնում է հայացքը,

և հեռվից լսվում են

ուշացած մեքենաների խորհրդավոր շչակները:

Եվ հանկարծ ոտքերդ ծալվում են, որովհետև

ռիթմն արդեն ամբողջ մարմինդ է ցնցում,

ու դու անզոր ես ու խեղճ նրան դիմադրելու համար:

Հենց այդ պահին դանդաղ բացվում է դուռը

և ներս է մտնում նա,

որի այցելությունը սկզբում և միշտ

տարօրինակ է թվում քեզ համար:

7. ՄԵՆԱԽՈՍՈւԹՅՈւՆ,  ԵՐԲ  ՕՐԸ  ՄՈՏԵՆՈւՄ  Է  ԱՎԱՐՏԻՆ

Լռություն,-

վայրկյանը  սարդի նման արագ վազեց

և անհետացավ ժամացույցի զսպանակված որոգայթի մեջ…

Սիրտս տրոփում է մեկ-մեկ, հատ-հատ:

Իսկ երեկոն արդեն ուժի մեջ է,

սենտիմենտի իր բոլոր անհրաժեշտ տարրերով:

Իսկ դու, պարզվում է, բավականին լուրջ մարդ ես

և խոսակցությունների մեջ կարծիք ես հայտնում,

որ ռեժիմով սնվելու մեջ է չգիրանալու ամբողջ գաղտնիքը

և ավտոմեքենաների բանեցրած գազն իսկապես

մեծ վտանգ է մարդկության ապագայի համար,

և որ երաժշտությունն օգնում է մարդուն

սեքսը դարձնել ավելի մաքուր ու հարմար:

Եվ լռում, չես խոսում այն մասին,

որ տառապում ես սովից մեռնողների համար

և ողբում ես  մահը Պաբլո Ներուդայի,

որի բանաստեղծություններն ես թարգմանում դու հիմա,

ակնածանքով ու խոնարհ տքնելով ամեն մի տողի վրա,

որովհետև դու ինքդ վաղուց ես համոզվել,

որ բառերը խեղճ են ու անզոր,

որովհետև բառերը դեռ չեն հասունացել

մեծ ցավի և մեծ ուրախության համար:

Օ՜, շարեք պատերը տան և պայթեցրեք

մարդու սիրտը լաբորատոր պայմաններում,-

երեխաներ կծնվեն առանց ոտ, առանց ձեռ,

մայրերն առանց արցունք սարսափից կհամրանան:

Օ՜, սարքեք տներ առանց պատուհանների, 

չէ՞ որ արևի լույսի արդարությունը կխանգարի ձեզ,

և մանեկենները կլցվեն փողոցները` ճերմակ սիլիկոնե ուղեղներով,

ամուր բիցեպսներով և անմազ դեմքերով

և չեն հասկանա, թե ինչու են մարդիկ թավալվում իրենց կրակոցներից:

Իսկ դու լռում ես, դու չես խոսում,

այլ` գլուխդ թաղել ես թերթերի մեջ

և սիրտդ բաբախում է չափից դուրս արագ:

Եվ լսում ես առօրյա մի խոսակցություն այն մասին,

որ ճապոնական գարունը չափազանց անհասկանալի է,

որ իջել է հեռուստացույցների գինը,

որ շատ ճաշակով են հագնվում աղջիկներն այս ամառ,

որ Դեմիս Ռուսոսն ազգությամբ հույն է, ապրում  է Փարիզում

և երգում է անգլերեն,

իսկ մենք հայ ենք ու պիտի բազմանանք:    

(Ասել, որ դու սիրում ես խաղաղությունը և որ ուզում ես բոլորը լինեն երջանիկ, ճշմարիտ կլինի, բայց չի լինի բանաստեղծական:

Կամ` թող երկնքում ճախրեն աղավնիները և արևի դեմքը երբեք 

չծածկվի մշուշով, դու մի քիչ այլ կերպ կդասավորեիր բառերը, և

կստացվեր մոտավորապես այսպիսի նախադասություն.-

    Եթե երկնքում աղավնիներ կան,

    մենք բոլորս էլ հանգիստ գնում-գալիս ենք

    արևի տակ):

Բայց դու կարող էիր ապրել աշխարհում

և ֆաշիզմի մասին չունենալ ոչ մի գաղափար:

Բայց դու կարող էիր լինել առավել երջանիկ,

թե չիմանայիր ինչ բան է գենոցիդը

ու թե չիմանայիր ինչ է խտրականությունը ռասայական:

Կխմեիր քո սուրճը հանգիստ, կհամբուրեիր կնոջդ,

կպառկեիր մեջքի վրա` երազելով տիեզերագնաց դառնալ

և զարմացնել ձեր թաղի բոլոր անմեղ քաղքենիներին,

որոնք գիշեր-ցերեկ փայլեցնում են իրենց

                         բյուրեղապակյա անոթներն ու սկահակները         

և թանկարժեք կահույքի վրայից մանրադիտակի 

օգնությամբ հայտնաբերում և մեկ-մեկ թռցնում են փոշին:

Օ՜, բառարանները լիքն են ավելորդ բառերով,

այս փոքրիկ երկրագնդի վրա ո՞վ հնարեց դրանք….

Հեռախոսի զանգը ստիպեց փոխել մտածումներիդ.  ուղղությունը

դու հիշեցիր քաղաքը, որտեղ ծնվել ես 28 տարի առաջ,

և ժպիտն ու ցավը ողողեցին դեմքդ` հիշեցիր մորդ

և քույրերիդ, ու չփոխվեց դեմքիդ արտահայտությունը,

երբ հորդ հիշեցիր: Բայց դու ներքուստ զգում ես,

որ տարիները ետ են գնում արագորեն,

դու մանկանում ես արագորեն,

և շուտով, շուտով կհասնի այն պահը,

երբ այլևս անհնարին կլինի զսպել

թարթիչներիդ տակ ուռճացող հեղեղը արցունքի

և ճիչդ,

ճիչդ,

նորածնի ճիչդ անհոդաբաշխ ու ցնծագին:

8. ՕՐՎԱ  ՎԵՐՋ ԿԱՄ  ԲԱՆԱՍՏԵՂԾՈւԹՅԱՆ  ՎԵՐՋ

Եվ այն ամենը, ինչի մասին դու ոչ մի խոսք չասացիր,

և քո սիրտը ցավից միայն դուրս ընկավ, շեղվեց ռիթմից,-

դու բառ-բառ կպցրեցիր ու դարձրիր տող:

Հրաժեշտի համար, ահա, բարձրացնում ենք մեր ձեռքերը:

Եվ այն ամենը, ինչ դու տեսար օրվա ընթացքում,

և հարցերը, որ տվեցին քեզ, և պատասխանները,

ինչքա՜ն քիչ էին կապվում քո կյանքի և օրվա

                                                                 վախճանի հետ:

Այդ դու չէ, դու չէ, թող ուրիշներն արտասվեն,

դու բարձրացրու քո ձեռքերը հրաժեշտի այս պահին:

Ու թեև քեզ խփեցին տեղի ու անտեղի և ասացին

խոսքեր, որոնցից դառնացավ քո սիրտը` բայց դու

հավատարիմ ես քո ժողովրդին սկզբից մինչև վերջ,

հավատարիմ ես և ոչ թե պարտական, և ոչ թե ի պաշտոնե,

և դրա համար չէ, որ աշխատավարձ ես ստանում,

այլ` ճակատագրով, որովհետև դու այդպես ես ծնվել

և գուցե այդպես էլ մեռնես:

Այդ դու, դու, միայն դու պիտի արտասվես

և հրաժեշտի համար պիտի բարձրացնես քո ձեռքերը:

Սիրելիս, նայիր` տող-տողի ետևից շարվում է քո կյանքը,

և սերն ու ցավը քեզ ասում են` ապրիր,

և ամպերն ու արևը, և անձրևն ու վիշտը,

                                                          և աստղերն ու քամին.

բոլորն են այստեղ, քեզ հետ են, ինչ արած:

Բայց դու բարձրացրու քո ձեռքերը հրաժեշտի այս պահին:

Եվ մարդիկ…սիրիր նրանց առանձին-առանձին,

արատների համար սիրիր,

առավելությունների համար կսիրեն ուրիշները,

որովհետև դու այդպես ես ծնվել

և գուցե այդպես էլ մեռնես:

Իսկ անհրաժեշտության դեպքում, խնդրեմ,

ահա, այս պատկերը,-

Մարդիկ թռչունների թևերով 

դանդաղ հեռանում են երկրագնդից…

Բայց դու հրաժեշտի համար

բարձրացնում ես քո ձեռքերը,

դու մնում ես այստեղ` սիրելու, երգելու և մեռնելու համար:

Անձրև մի տխուր առիթով | 1979-1982

ՇՐՋԱՊՏՈւՅՏ

Գարնանային պատկերներ

*     

Ծաղկած ծառի վրա ծաղիկները

փոքրիկ ու ճերմակ օրորոցներ են,

և ճերմակ բարուրների մեջ արթնացել են

երեխաները, երեսները բացել ու ժպտում են…

Համրացած կանգնել ու նայում եմ`

Տեր Աստված, ի՜նչ հրաշալի ես

կրկնում անվերջ դու քո

գարունը: 

*         

Ինչ-որ քչփչոց է լսվում թփերի միջից;

ինչ-որ զսպված ծիծաղ:

Զգույշ ետ տար թփերն ու խոտերը,

զգույշ ետ տար – 

և չարության մեջ բռնված փոքրիկ

տղայի նման աչքերը լայն բացած

վախով քեզ կնայի 

մի փոքրիկ առու:

*     

Ծաղկած ծառերի միջով, գույնզգույն

չթի շորով մի աղջիկ էր վազում,

մի փոքրիկ, բոբիկ աղջիկ:

Ու թե ուշադիր նայես, քիչ հետո 

հրաշք կլինի` կտեսնես աղջիկը 

կանգնել է, ծառերն են վազում

գույնզգույն չթի շորերով:

*    

Խիտ անտառի մեջ կորած մի փոքրիկ

բացատ և մի խրճիթ` թաղված 

խոտերի ու ծաղիկների մեջ:

Ո՞վ է ապրում այստեղ, ո՞ւմն է այս

տունը: Գնա դուռը թակիր և ով էլ

դուրս գա, հարցրու, և նա կասի

ինչ է երջանկությունը…

*

Միայնակ ծառի ճյուղին նստեց

մի թռչուն: Եվ երգեց թռչունը

արևի մասին, անձրևի մասին,

կապույտ երկնքի, պայծառ ու խաղաղ

օրերի մասին…: Այնքան անուշ ու

անկեղծ էր երգը, որ չդիմացավ ծառը

ու ծաղկեց:

* 

Անձրև և հետո ծիածան: Երեսնիվայր

պառկիր թաց խոտերի մեջ, աչքերդ

փակիր, սպասիր: Եվ երբ ծաղիկների

ու խոտերի բույրից գլուխդ պտտվի

ու աչքերդ շաղվեն, և երբ թռչունների

երգից սիրտդ սեղմվի և մարի հոգիդ,

պարզորոշ կլսես – ինչ որ տեղ

մոտերքում ինչպես են դանդաղորեն

բացվում դռները Դրախտի…

Ամառային պատկերներ

*      

Լիճը – ամռան տապին բացված պատուհան,

և զով քամին շոյում է այրվող երեսդ:

Բոբիկ ոտներով քայլիր ավազների վրայով,

նախամարդու նման մերկ և մասուրի պես

մազմզոտ: Իսկ հենց հասնես ջրին, նետվիր

նրա ալիքների մեջ առանց երկմտելու,

նետվիր աչքերդ փակ և ձեռքերդ կրծքիդ

խաչած: Ի՜նչ վերին հաճույք` թփրտալ

անսահման զովության մեջ, լողալ, մինչև

որ նվաղեն մկաններդ, և ձեռքերդ ու ոտներդ

անօգնական կախվեն: Եվ երբ դուրս գաս ջրից,

ավազների վրա կանգնես գլուխդ խոնարհած

ներքև – կզգաս հանկարծ, որ միամիտ ու մաքուր է

հոգիդ նախամարդու պես ու երջանիկ և արդար ես

ինչպես մասուրի թուփ…

*

Լճի ամայի ափին մի քիչ իրիկուն էր:

Կլոր, ճերմակ գլխարկով մի փոքրիկ

երեխա կլանված խաղում էր

ավազների հետ: Իսկ դու նստած 

հեռվում, թերթ ես կարդում մի քիչ,

իսկ ընդհանրապես, նայում ես լճին

ու մտածում ես –մի քիչ երեխա

լինեիր ու կլանված խաղայիր

ավազների հետ

մի քիչ…

* 

Կիսամերկ կանայք լճի ափին և մի կին`

հագնված, որ ավելի մերկ էր թվում

շորերի մեջ: Նայում ես նրան և նվաղում է

սիրտդ: Նայում ես լճի ափին, միայն մի

կին ես տեսնում լույսերի մեջ ողողված,

և Աստծուն, որ շփում է ձեռքերը,

և Աստծուն, որ ինքնագոհ ժպտում է քթի տակ`

ինքն իր ստեղծածով հիացած…

* 

Ամռան այգին ծփում է տագնապների մեջ հասուն

և մեղավոր բույրերի, որ կպչուն են մեղրի պես:

Թեթև քամի – և նայիր` աչքերը փակ շվարել,

կարկամել է դեղձենին – չի իմանում,

թե ինչպես, չի իմանում, թե ինչով 

քամու ձեռքից փախցնի

ստինքները իր շիկնած… 

* 

Թփից կախված խաժ ողկույզ` կլորերես,

մեծ աչքեր, դարասկզբի կինոյի արտիստուհու

սանրվածքով, օտար աչքից թաքնված

տերևների խոպոպով, օտար աչքից թաքցրած

հմայքները կանացի, որ հասունանում են դանդաղ,

լցվում հյութով ու բույրով…: Իսկ թե տերևն անզգույշ

բարձրացնես ու նայես, և միամիտ ու անհոգ

հայացքդ առնի հայացքին – 

հավատա, որ էլ ոչ ոք, հավատա, որ էլ ոչինչ

փրկել չեն կարող քաղցր

կործանումից քո հոգին…

*        

Վարդը, որ հանկարծ բացվել է ամռան մեջ,

վարդը, դեռատի մի աղջիկ, որ ծնողներից

թաքուն ներկել է շուրթերն ամենավառ

կարմիր շրթներկով և նստել է հայելու դեմ –

վարդը, որ բացվել է ամռան մեջ հանկարծ

և չի իմանում, և չի հասկանում,

թե ինչ է կատարվում իր ներսում…

Աշնանային պատկերներ

*

Եվ մարդը, որը սիրում էր վիճել ինքն իր հետ,

և մարդը, որը երբեմն կարոտում էր

պահարանում խնամքով կախ տված թիկնոցն հնամաշ,-

հնազանդ, երազկոտ ու հասկացող ժպիտով նայում էր

պատուհանից դուրս: Իսկ այնտեղ ծառն էր,

որը հայելու դեմ նստած  ծերացող տղամարդու 

հուսահատությամբ պոկոտում էր գլխից

անվերջ խտացող տերևները դեղին…: Եվ մարդը,

որը սիրում էր վիճել ինքն իր հետ` 

երկար նայեց պատուհանից դուրս,

և հետո լուռ, և հետո անխոս

համաձայնվեց:

* 

Աշնան կիրակին նուրբ էր թավշի պես,

իսկ օրը` թափանցիկ – ինչպես ապակին

ակնոցի, որը թավիշով սրբում էր հենց նոր

կապույտ աչքերով մի տխուր աղջիկ:

Եվ ես նայեցի նրա աչքերին, անպաշտպան

ու բաց  աչքերին նրա, ու սարսռացի –

ի՜նչ ցուրտ էր քամին, որ փչեց հանկարծ

կապույտ լճերի ջրերի վրա

* 

Աշնան մեջ կա մի պատուհան և մի աղջիկ է

նստած պատուհանի դեմ, որը թե դուրս նայի

տխուր հայացքով` իրիկնային ցուրտ անձրև

կտեղա և հուսահատ կդեղնեն տերևները:

Ի՜նչ սև  է թրջված ասֆալտը, ի՜նչ ամուր է

պատուհանը փակված, և աշնան մեջ 

ինչքան միայնակ է աղջիկը

և ես ինչքան միայնակ եմ 

հանկարծ:

*       

Եկեղեցու պատի տակ, դարավոր 

փոշիների մեջ մի շուն է պառկած:

Եվ ես նայում էի նրան ու մտածում`

ի՞նչ իմանաս, թե սա ինչ շուն է, 

որ կուչ է եկել աշնան արևի տակ,

և ի՞նչ իմանա այս խեղճ կենդանին,

թե ինչ հանճարեղ մատներ են կպել

այս քարերին, որոնց անտարբեր

դեմ է արել իր փրչոտ մեջքն ու

քնկոտ աչքերով նայում է ինձ:

Իսկ շունը քնկոտ աչքերով նայում էր ինձ

ու մտածում` ի՞նչ իմանաս, թե ինչ

մարդ է սա, և ի՞նչ իմանաս` քարո՞վ

կխփի հիմա, թե՞ սովորականի պես`

քացով…

*

Աշնան միապաղաղ առավոտ էր:

Այգու խորքում, ամենախորքում,

տերևների դեղին ու թաց կույտի միջից

հանկարծ բարձր զնգաց ինչ-որ մեկի

վաղուց կորցրած զարթուցիչը:

Ինչ-որ մեկը պիտի հիմա արթնանար,

պիտի սափրվեր, լվացվեր, խմեր իր սուրճը,

վառեր ծխախոտը և դանդաղ քայլերով շրջեր

սենյակի անկյունից անկյուն…

Եվ փողոցում կորած փոքրիկ երեխայի նման

աշնան մեջ բարձր հեկեկում էր զարթուցիչը,

և մարդիկ լուռ ու մոլորված լսում էին նրան

և տխուր ու անօգնական օրորում էին գլուխները…

Ձմեռային պատկերներ

*   

Ծառերը`

ոտից-գլուխ ճերմակ վիրակապերի մեջ,

իսկ օդը սառն է, ինչպես հայացքը հյուրանոցի

տնօրենի, որն օրորում է գլուխը և մի բառ է

ասում` չկա: Եվ նորից ձյուն է գալիս

ծառերի վրա և ձյունը քիչ-քիչ ծածկում է

նաև քեզ, որ ճամպրուկը ձեռքիդ մոլորված

կանգնել ես օտար քաղաքի անծանոթ 

փողոցներից մեկի մեջտեղում և մտածում ես –

կա՞ առավել դժբախտ մարդ, քան նա, ով ձյան տակ,

ճամպրուկը ձեռքին մոլորված կանգնել է

օտար քաղաքի փողոցի մեջտեղում…

Եվ հետո օրորում ես գլուխդ

և մի բառ ես ասում` չկա:

*

Ձմեռն անծանոթ քաղաքում ավելի է ձմեռ

և մենությունը գորշ է ավելի, և նույնիսկ

ճնճղուկները, որ սառած արցունքների նման

կախվել են ծառերի թարթիչներից` առավել

դժբախտ են, եթե նրանց նայում է օտարականը

երկհարկանի հյուրանոցի պատուհանից…

…Նայում է երկար ու մտածում – զարմանալի է,

այսքան տարի ապրեցի և հիմա 

ոչինչ չեմ կարողանում հիշել, որ գոնե

մատներիս ծայրերը տաքանան…

*           

Երևի սա հենց այն ձյունն է, որի մասին

ասում են, թե իջնում է և երջանկություն է

բերում իր հետ: Երևի սա հենց այն ժամն է,

երբ մարդիկ հանդիպում են իրար և խոսում են

կարևոր բաներից: Երևի սա հենց այն աղջիկն է,

որին պիտի հանդիպեի առաջին ձյան փաթիլների

տակ ու պիտի խոսեինք կարևոր բաներից:

Եվ երևի սա հենց այն երազանքն է,

որն ամենավերջինն է 

երևի:

*

Դարձյալ նույն գույնը,

դարձյալ նույն բառը-

ետ տար վարագույրը`

դարձյալ նույն ձյունը:

Անվերջ նույն ձյունը,

անվերջ նույն գույնը,

անվերջ նույն բառը…

Եվ տես, մի բառով,

և տես մի գույնով

ի՜նչ հեշտ, թեթև է

կերտում բնությունը

քո հազարաբառ 

ու անպատմելի

այս մենությունը…

*

Պատուհանիս տակ ծիծաղ,

զվարթ ճիչեր ու կանչ`

թավալ են գալիս ձյան մեջ

երկու փոքրիկ տղա:

Ելնում ու ընկնում են նորից,

թռչկոտում, վազում են, խնդում…

Իսկ դու կանգնել ես պատուհանի դեմ,

կլանված նայում ես նրանց,

վերացած…ու չես էլ նկատել,

որ պարզել ես սառած ձեռքերդ,

տաքացնում ես սառած ձեռքերդ

նրանց ուրախ ծիծաղի,

ճիչ ու կանչերի խարույկի վրա…

* 

Ձմեռային մթնող փողոցով

կուչ եկած վազելով անցավ

թեթև հագնված մի շուն:

Ակամա կծկվեցին ուսերդ

և ձեռքերդ ավելի խոր խրվեցին 

գրպաններդ ու կանգնեցիր մոլորված`

գիշերով, այս ցրտին

ո՞ւր էր վազում խեղճ շունը

և այս մութ ու ցուրտ փողոցով

ո՞ւր եմ գնում ես հիմա…

ԵՐԻՑՈՒԿ

Ներդաշնակ է պատկերը անհնարին մեղմ սիրո,

ճերմակազգեստ պարուհի

գլխաշորով դեղնավուն,

և ձևերը դրոշմված ինչ-որ վերին ոլորտում

դիմագիծն են խոր ցավի

շրջված` դաշտի հայելում:

Ինչ ողորկ են հեզության

արցունքները ապակե,

և ինչ նման են իրար

թերթերը շուրջ վարսանդի,-

ապրած օրեր իրարից 

չեն տարբերվում ոչնչով,

շղթա կազմած դեղնության-անհուսության

                                            պտույտում,

մեղուների քուն բերող բզզոցի տակ միալար –

ճերմակազգեստ պարուհի

գլխաշորով դեղնավուն:

Ասեղնագործ տեսարան,

կախված մի հին տան պատից-

պատուհանի տակ նստած մի կին առանց հայացքի,

և մի անցորդ, որ կանգնել,

մնացել է մոլորված 

կարդացե՞լ է, թե՞ տեսել

այս պատկերը ներդաշնակ,

այս ձևերը` դրոշմված ինչ-որ վերին ոլորտում,

դիմագծերը խորունկ, որ շոյում են ու խոցում…

Իսկ երբ կինը շարժվեց, բացեց աչքերը խոնավ-

դաշտը դանդաղ պտտվեց և գույները դողացին,

և վիթխարի մի ծաղիկ

շատրվանի պես ցայտեց…և ի~նչ նման էին իրար

թերթերը շուրջ վարսանդի – ապրած օրեր իրարից

չեն տարբերվում ոչնչով… և օդի մեջ քարացավ

միայն մի պահ, մի վայրկյան

ու խշշոցով փշրվեց, կոտորակվեց, թափվեց ցած,

և անցորդը կռացավ, վերցրեց մի բուռ, հառաչեց –

ի~նչ ողորկ են հեզության արցունքները ապակե`

ճերմակազգեստ պարուհի,

գլխաշորով դեղնավուն…

ՄԻՍԱՔ  ՄԵԾԱՐԵՆՑ

Ճանաչիր գույները, թիթեռ`

հրաժեշտի թագուհի,

թևիկներով քո փխրուն

ի՜նչ արագ ես սլանում

դեպի ավարտը օրվա:

Եվ ո՞վ է քեզ այսքան նուրբ

ու գեղեցիկ նկարել-

ծերունազարդ վարպետի իմաստնացած 

ձեռքի տակ մատիտի վարժ

սահուն վազք – հետագծի պես կայծի

խարույկից վեր սուրացող –

հղացման կարճ ակնթարթ

մթության սև կտավին`

և ի՜նչ գծեր ավարտուն…

Վաղամեռիկ պոետի երազի պես գունագեղ

և առավել կատարյալ, և առավել գեղեցիկ,

բազմապատկված գույներով – չէ՞ որ նա քեզ նայել է

արցունքոտված աչքերով…

Իսկ երբ իջնի իրիկուն և աղմուկները մարեն

և գույները վերանան, քիչ-քիչ խամրեն խավարում`

թևերդ անշարժ տարածած կանշարժանաս դու մթնում,

և աստղերը զարմանքով քեզ կնայեն վերևից

համրացումի այդ պահին – 

փոքրիկ մի սիրտ է լռել,

բայց այս ի՜նչ մեծ լռություն հանկարծ տիրեց աշխարհին…

*

Փակ է երկինքը

և հոգիները շարունակ խփվում են նրա պատին

և անորոշ թափառում հողի ու երկնքի միջև:

Տեսարանն անընդունելի է պատկերի ներսում,

ուր անձրև է եկել

և խոտերը փայլում են անսովոր երանգով:

Իսկ սիրտը, սիրտը, որը դեռ չի ծնվել

արագորեն ճանապարհ է հարթում իր համար

աչքերից դեպի մատները

և մատներից ձգվում է հողին,

և ձեռքերդ պարզած առաջին քայլդ ես անում –

ճանաչման վախ ու հիացմունք

և հրաժեշտ ամեն քայլափոխիդ…

Իսկ հոգիները շարունակ խփվում են երկնքի պատին

և ներքև են թափվում սպանված թռչունների նման:

Մինչդեռ տեսարանը  մթնում է զգուշորեն,

և պատկերը փակում է իրեն անձրևի փեշերով:

Իսկ սիրտը, սիրտը, որ դեռ չի ծնվել

անորոշ թափառում է հողի և երկնքի միջև:

ԻՍԿ  ԵՐԲ  ԵՐԵԿՈՅԱՆ

Իսկ երբ երեկոյան դու քայլեցիր ավազների վրայով –

ծովահարսերը շրջապատեցին քեզ

և չգիտես ինչու ընկճվեցիր նրանց առատությունից:

Ու մինչ հայացքդ նրանց թեփուկավոր

պոչերն էր ուսումնասիրում մանրազնին,

միտքդ աշխատում էր մեկ այլ ուղղությամբ – 

քեզ տանջում էին բոլորովին ուրիշ հարցեր,

նախ` թե ինչով են սնվում սրանք,

չե՞ն հիվանդանում սառը ջրի մեջ,

և հետո` չե՞ն ամաչում մերկ թափառել ծովափով 

և այլն:

Հետամնաց, խավար ու մութ ցեղ,

որ մաշում է կյանքը սիրավեպեր կարդալով,

և շարունակ նամակներ էգ•րում Աբբահայր Պրևոյին

Մանոնի մասին նոր տվյալներ ստանալու խնդրանքով…

Ավելորդ հոգս ու գլխացավանք դառնալով

նավաստիների առանց այդ էլ խիստ ու դաժան կյանքում,

որոնք կարկտի պես արտահերթ պատիժներ են ստանում

նավերի ամենաանհարմար տեղերում

ամենօրյա հայտնվող գրությունների համար.

/ՙԿեցցե սերը՚,

ՙԱխ, կյանքս կտամ մի համբույրի դիմաց՚ և այլն/,

որոնք չափազանց դժվարությամբ էին ջնջվում,

որովհետև ծովահարսերն օգտվում էին ինչ-որ զարմանալի ներկից,

որը նրանց համար հայթայթում էին թանաքաձկները

անսպառ քանակությամբ…

Իսկ երբ դու երեկոյան քայլեցիր ավազների վրայով

և ծովահարսերը շրջապատեցին քեզ,

դու առանց ամաչելու արտասվեցիր նրանց առաջ

և պատմեցիր,

որ քեզ լքել են կապույտ աչքերով աղջիկները,

որ կանաչ աչքերով աղջիկները  լքել են նույնպես

և պատմեցիր քո կյանքը`

                         առավոտյան գնում ես աշխատանքի,

երեկոյան վերադառնում ես տուն, քնում ես

և առավոտյան նորից գնում ես աշխատանքի,

երեկոյան վերադառնում ես տուն,

քնում ես և նորից

առավոտյան գնում ես աշխատանքի…

Եվ ծովահարսերն արտասվեցին քեզ հետ միասին

և փորձեցին համոզել` ձեռք քաշել այդ ամենից

և նրանց հետ միասին իջնել ծովի հատակը,

ինչից դու հրաժարվեցիր կտրականապես…

Բայց երբ

ծովի ալիքների մեջ անհետացան ծովահարսերը դալկադեմ

և երբ մնացիր մենակ ավազների վրա նստած,

զգուշորեն նայեցիր չորս կողմդ

և ապա դողդոջ մատով գրեցիր խոնավ ավազին.

«Ախ, կյանքս կտամ մի համբույրի դիմաց»

և գլխակորույս վազեցիր,

ինչպես գողը, մարդասպանն է փախչում

հանցանքի վայրից:

*

Անապատի կենտրոնում ապրում է քարը`

նրա գաղտնիքը կարոտ է լուծման:

Անապատում այնքան ավազ կա,

նրանց պետք է խնամքով մշակել:

Իսկ քարանձավում ապրում է մարդը

և նա բազմաթիվ ատրճանակներ ունի,

նա իր քարանձավը խնամքով մաքրում է

և վարագույր ունի դռան վրա կախած:

Նա աշխարհի մասին գիտե ամեն ինչ,

բայց քաղաքների աղմուկից հեռու

նա մոռացել է վաղուց բոլորը

և դրա համար արժե՞ վշտանալ:

Նա գիրք է գրում բարության մասին,

իսկ գրքում չկա և ոչ մի ցիտատ,

հետո մաքրում է ատրճանակները,

իսկ կրակելը մոռացել է վաղուց:

Եվ լուցկու գյուտն է անելու շուտով,

թեև ծխելը թողել է արդեն,

երեկոների միակ հաճույքը

մաստուրբացիայով անխոնջ զբաղվելն է:

Ահա բոլորը, ինչ մնացել է – 

քարի գաղտնիքը, ավազի սերը և վարձը լուծման:

Իսկ քաղաքները շուտով, շատ շուտով կթմրեն անդարձ,

և նրանց քարե ոսկորներից ներս

կմտնեն վերջին քրմերը գունատ

և իրենց-իրենց կպայթեն հանկարծ

սրտերը բոլոր ատրճանակների:

ԲԱՌԸ

 Իր բարալիկ, մազմզոտ ոտներով

սողաց և դադարեց շնչելուց:

Հանդիսավորությամբ բարձրացավ վարագույրը,

և տխուր հայացքով մի մարդ

դասական ծանր երաժշտության տակ

ազդեցիկ ու կծու խոսքեր նետեց դահլիճ

և հանդիսականների բուռն ծափահարության 

                                   տարափով ոգեշնչված

նախ սպանեց իր հորը,

որը  նույնիսկ թույլ դիմադրության փորձ իսկ չարեց

և ապա երևաց լուսինը, որի վրա պարզ երևում էին

շնչարգելքով տառապող առյուծներ

և սևազգեստ կանայք, որոնք չկարողացան 

                              դերասանուհի դառնալ,

որովհետև ամբողջ օրը լվացք էին անում,

թթու էին դնում, եփում մուրաբաներ…

Իսկ նա, – թախծոտ աչքերով այն մարդը,

համապատասխան խոսքեր ասելուց հետո 

                                 սպանում է նաև  իր մորը

և աղերսում է իջեցնել վարագույրը, այլապես,

եթե գործն այսպես  գնա, ստիպված կլինի 

սպանել քույրերին ու եղբայրներին, հորեղբայրներին

և զանազան քեռայրների, մինչդեռ  ինքը ձգտում է, ի վերջո,

նրանց բոլորի հետ միասին մասնակցել

քիչ թե շատ կենսուրախ պատմության…

Եվ ապա երևաց լուսինը

իր բարալիկ, մազմզոտ ոտներով,

սողաց և դադարեց շնչելուց… 

ԳՐԵԹԵ ՌՈՄԱՆՍ

Լացեք, գնչուներ

ձեր մեռած արքայի համար,-

բայց պարզվում է,

որ նա բոլորովին էլ արքա չէ

և ոչ էլ գնչու:

Համենայնդեպս,

լացեք, գնչուներ, նրա համար:

Ո՞ւր է ձեր կիթառը,

ո՞ր են ձեր զարդերը 

գնչուներ:

Այս ամենը 

պատահաբար եղավ.

անցնում էր փողոցով

բանաստեղծը`

և նա շատ տխուր էր,

և նա շատ մեռած էր,

և նա շատ գնչու էր,

և նա շատ արքա էր…

Ինչ արած, լացեք գնչուներ,

լացեք,

ձեր մեռած արքայի համար:

ՎԵՐՋԻՆ  ԲԱՌԵՐ

Դժվար,

ինչ սոսկալի դժվար են ծնվում բառերը,

և ի՞նչ իմանաս, գուցե տխուր երգ է սա,

և ինչ գեղեցիկ են աստղերը երկնքում,

իսկ անտառը մոտիկ է,

չափազանց մոտիկ,

գալարափողերն են հնչում,

որսորդներն են վազում բոլոր կողմերից,

տեսնելու, թե ինչպես է մեռնում վերջին սոխակը

նոտաների տետրը արյունոտ կրծքին սեղմած…

Եվ ի՞նչ իմանաս,-

գուցե վերջին երգն է սա,

գուցե վերջն է սա – ի՞նչ իմանաս:

ՌՈԲԻՆԶՈՆ ԿՐՈւԶՈ

Օրվա բոլոր ժամերին խմում էր իր սուրճը

և ուշադիր ու համառ նայում անցող-դարձող մարդկանց:

Ծխախոտ էր վառում և լուցկու հատիկով

դանդաղ խառնում էր սուրճը և նայում էր բոլորին

և միայն հավաքարարին չէր նայում,

որն անվերջ փնթփնթում էր ու բողոքում

անձրևից, որը երբեք չի կտրվում,

արևից, որը երբեք մայր չի մտնում,

ծերունուց, որն ամբողջ օրը նստած է սրճարանում,

և մարդկանցից, որ անցնում են նրա կողքով

և չեն տեսնում նրան…

Իսկ ծերունին խառնում էր իր սուրճը

և նայում էր պատուհանից դուրս,

ուշադիր ու համառ նայում էր պատուհանից:

Եվ մի  օր նա կանչեց հավաքարարին պառավ

և ասաց, որ այլևս չի կարող սպասել,

և ասաց, որ աչքերը սկսել են վատ տեսնել,

որ սարսափելի հոգնել է ու պիտի գնա տուն…

Բայց եթե հանկարծ մի նավ,

ընդամենը մի սովորական նավ մոտենա պատուհանին,

ի դեպ, նշանակություն չունի բնավ`

                          մեծ նավ կլինի, թե`փոքր,

թող խնդրի, որ սպասեն իրեն` ծերունուն,

թող խնդրի, որ մի քիչ սպասեն…

Եվ հեռացավ ծանր ու դանդաղ քայլերով,

գլխարկը մոռանալով սեղանի վրա:

…Եվ անցնում էին օրերն ու անձրևները չէին կտրվում,

արևը մայր չէր մտնում, և անցնում էին օրերը,

և դարձյալ հավաքարարն էր, որ անվերջ փնթնփնթում էր

ու բողոքում ծերունուց, որը չգիտես ինչու

                                       այլևս չի վերադառնում,

բողոքում էր նավերից, որ անցնում էին պատուհանի մոտով

                                       ու կանգ չէին առնում,

և վերջապես ու բոլորից շատ, բողոքում էր գլխարկից,

որը մնացել էր սեղանի վրա

ու ինչ-որ բան էր ուզում ասել պառավին,

բայց չէր համարձակվում…

ԵՍ  ԱՆՎԵՐՋ  ՍՊԱՍՈւՄ  ԵՄ  ՔԵԶ

Այնտեղ, ուր ես եմ ապրում, կա մի պառավ

                                                             իր թութակով:

Առավոտյան ես փող եմ տալիս պառավին, և նա գնում է շուկա

և ուտելու բաներ է առնում մեզ և թութակի համար:

Իսկ ընդհանրապես, առավոտները ծաղիկները բացվում են

և բուրում են ըստ պատշաճի:

Չորս կողմում անտառ է և մի ճանապարհ,

որը միանում է մեր տանը:

Առավոտները ես նստում եմ դռան շեմին

և գլուխս առնում եմ ձեռքերիս մեջ:

Կողքիս նստում է պառավը,

իսկ թութակը կանգնում է կտուրին:

Ես բարձրացնում եմ գլուխս ձեռքերիս միջից

և հարցական նայում եմ պառավին,

պառավը բարձրացնում է գլուխը

և հարցական նայում է թութակին,

թութակը բարձրացնում է գլուխը

և հարցական նայում է ճանապարհին,

անտարբեր ճոճում է գլուխն ու մրթմրթում.

   – Չկա:

Իսկ երբ իջնում է մայրամուտը,

ես բարձրացնում եմ գլուխս…….

պառավը բարձրացնում է գլուխը….

թութակը հոգնած ասում է.- Չկա,

թութակը զզված ասում է.

Գնանք:

   Հետո ես նորից փող եմ տալիս պառավին

և նա գնում է շուկա

և ուտելու բաներ է առնում մեզ ու թութակի համար:

Տաք վառվում է բուխարին:

Ես նստած կրակի մոտ մտածում եմ, իսկ երբեմն,

                                              նաև չեմ մտածում,

պառավը նստած սեղանի մոտ

                 թվաբանության խնդիրներ է լուծում,

իսկ թութակը չարչարվում է գտնել

այն հարցի պատասխանը,

որը վաղուց տանջում է իրեն:

ՆՈՅ

Քաղաքի քսու, խոնարհ անձրևը,

որ վարժեցրած է ու արդեն տանու,

զուգարանի պես` քաշում ես ամպից կախ ընկած թելը.

                                                                անձրև է գալիս,

սանիտարական միջոցառման պես, որը նշված է

ինչ-որ մի դեղնած հաշվեմատյանում…

   …Մուտքում կուչ եկած վիթխարի շենքի,

խղճուկ, որբուկ Նոյ, աշխարհում մենակ,

փրչոտ մի կատու քսվում ոտներիդ,

և մութը, մութը, որ հեղեղի պես լցվում է ահա

և հետզհետե բարձրանում է վեր:

Մուտքում կուչ եկած վիթխարի շենքի,

նայում ես հեռու – գուցե չես նայում,

և մտածում ես – կամ չես մտածում:

Մի քիչ սեր լիներ – նվվում է հոգիդ, 

սեր լիներ մի քիչ – ու լաց ես լինում:

Իսկ անձրևն անվերջ թափվում է, թափվում,

և բարձրանում է մթի գոլորշին,

ջրին խառնված բարձրանում է վեր` վիթխարի շենքը

նավի պես հսկա, լուռ օրորվում է խավարի վրա:

Խղճուկ, որբուկ Նոյ, տխուր նայում ես քո ունեցվածքին.

այս ի՞նչ ես փրկել և ո՞ւր ես տանում,

այս փրչոտ կատվի՞ն, թիկնո՞ցդ հնամաշ,

որ ժամանակն է վաղուց նետելու,

գրքի դեզե՞րը` չափածո տանջանք,

ասֆալտ, ապակի, տուփեր բետոնե, որ տուն են կոչվում,

պարտադիր սո՞րճը առավոտյան վաղ,

ինն անց երեսուն, հացի խանութում…

Բայց լռությունը քերծելով թեթև,

ոմանք տավիղ են նվագում, լսիր,

ուզում են երգել և կռա-կռա

մատնում են իրենց ծագումը խավար…

Այս ինչքա՜ն  ագռավ անցավ փողոցով, 

չարագույժ երգով` այլևս երբեք, այլևս կռա…

Մուտքում կուչ եկած նայում ես նրանց

և մտածում ես – թե՞ չես մտածում,

այս ե՞րբ շատացան – մտածում ես դու,

ո՜նց են գիրացել – զարմանում ես դու…

Ինչքան շատ ագռավ – ոչ մի աղավնի,

ինչքան շատ տավիղ – ոչ մի մեղեդի,

միալար ու գոհ, ներդաշնակ կռան – այլևս երբե՜ք:

խղճուկ, որբուկ Նոյ, կուչ եկած, մենակ,

կանգնել ես մթնում հսկա նավի մեջ,

մի քիչ սեր լիներ – մտածում ես դու,

սեր լիներ մի քիչ – ու լաց ես լինում:

Իսկ անձրևն հանկարծ մոտենում է քեզ,

խոնարհ ու քսու մատներն է քսում դեմքիդ, ուսերիդ.

-Սերը չի դառնա,- շշնջում է նա,-

դու սեր չես փրկել քո այն նավի մեջ:

-Սերը խեղդվել է,- երգում են ուրախ ագռավները սև,-

չկար, սեր չկար քո այն նավի մեջ:

Հետո հեռացան դհոլի զվարթ դմփոցի տակտով…

Բայց դու քսվելով պատերին խոնավ, խղճուկ, որբուկ Նոյ,

աշխարհում մենակ, պտտվում ես քո թակարդ-նավի մեջ,

նվվում ես տկար` մի քիչ սեր լիներ, սեր լիներ մի քիչ…

Եվ քո միայնակ ողբն է օրորվում

մթության անծայր հեղեղի վրա…

ՇԱՏ ՀԻՆ  ՏՈՂԵՐ

1.ԿԱԿԱՉՆԵՐԻ ԴԱՇՏ

Անապատի պես ամայի երկինք,

աստղերը` քաղցած գայլերի աչքեր,

ջահը ձեռքի մեջ բռնած մի կապիկ,

փորձում է ցատկել` չի՜ կարող ցատկել:

Եվ այծամարդն է նստած ստվերում,

իր հին շալվարն է կարկատում լարված,

քթի տակ երգ է ծորուն կերկերում,

կես տխուր է նա, կես` սիրահարված:

Կակաչների դաշտ – վիրավոր գազան,

հիվանդացած հող` պուտերով ցավի,

թոքախտից մեռնող բանաստեղծն հազաց

դեղնած էջերից հեռու անցյալի:

Կակաչների դաշտ – սավան արյունոտ,

թաքուն դուրս նետված պատուհանից բակ;

և շներն հանկարծ առած արյան հոտ,

հարայ-հրոց են գցել խայտառակ:

Այդ սերն է, սերը վիրավոր գազան,

քաղցած գայլերի օղակում ընկած,

և հալածում է, նեղում է նրան

ձեռքի մեջ ջահը` կապիկը սմքած:

Եվ կսեղմվի օղակը քիչ-քիչ,

մահացու ճիչդ կլսվի հանկարծ,

կարկատած շորը կգցի ձեռքից

այծամարդը բութ վախից սահմռկած:

Եվ կելնես երկինք` կղզին ամայի, 

վիրավոր, անուժ թևերդ պարզած,

օդի մեջ խնկի բույրը հմայիչ,

թոքախտից մեռնող բանաստեղծի լաց:

Ուժ տուր թևերիդ և լուսնի վրա

հանգիր ու նվվա` մեռնող աչքդ հաշտ,

արյունդ դանդաղ ծորա ու ծորա

լուսնի սավանին – կակաչների դաշտ 

2.ԱՌԱՆՑ ՔԵԶ

Վախով եմ լսում խոսքերը ասված.

ոչինչ չեմ տեսնում նրանց ետևում,

այս ինչքա՜ն արագ կուրացա, Աստված,

ո՞ր մեղքիս համար դու ինձ չես ներում:

Մի բառ, երկու բառ և ուրիշ ոչինչ,

գույնը չեմ ջոկում ու տեսիլ չկա,

ամեն ինչ օտար, սառած ու ճղճիմ,

և հոգիս վհատ և սիրտս` տկար:

Անձրևը միայն` գորշ ու միալար

ատամնացավ է, որ չի կտրվում,

դեմքերի վրա ոչ ծիծաղ, ոչ լաց,

անշարժ, ինչպես հին, դեղնած կտավում:

ՙՀին վալսը, ախ, հա, հեռացում անդարձ՚,

խոստումներ, ժպիտ ու աչքեր կապույտ,

սիրելը բառ է, կարոտելը` բառ,

իսկ ձեռագիրը` տգեղ ու անփույթ:

Ո՞ր մեղքիս համար դու ինձ չես ներում,

չէ՞ որ հիշում եմ խոսքերը անցած,

ես քեզ սիրում եմ –

դու ինձ չես սիրում`

և երջանիկ ու դժբախտ էի հանկարծ…

Աստված իմ, մի՞թե չկա վերադարձ…

3.ՏՈւՓ

Չորս պատ և մի-մի առաստաղ, հատակ,

հեռավոր քաղաքի հյուրանոց,

/խղճուկ գազանիկ փորձանոթում փակ/

զուգարանային ջրի հեկեկոց:

Լուսամուտի տակ  անձրև ու անձրև,

մեկ վառվում է լամպը, մեկ` հանգում,

ճերմակ պատերին սև ստվեր անձև,

և մի սև թախիծ, որ չի ճերմակում:

Եվ նախնադարյան ռադիո պատից կախ,

որ չի խոսելու, չի խոսել երբեք,

աթոռ ու սեղան` մահճակալից ձախ

և մի հայելի պատից կախված թեք:

Չորս պատ… և չորս տող հանգերով կապված,

սոսնձած ու հարթ կողերով կոկիկ…

Իսկ կեսգիշերին, լսո՞ւմ ես, հանկարծ

կատվի պես պատն է ճանկռում քո հոգին…

4.ՍԿԻԶԲ

Կապույտ երկնքում և ոչ մի աստղ –

ջութակների երամն է սահում պաստառով նրա,

տխուր աչքերով Տիրամոր Որդին

աղ է շաղ տալիս վերքերիս վրա:

Մի ձայն, որ ցավն է ծնել անկասկած – 

ներիր ինձ, ներիր, որդուդ մոլորուն,

մի մազմզոտ մարդ աչքերը փակած

ավազների մեջ խաչն է որոնում:

Կապույտ երկինքը սառել է վաղուց- 

այս աշխարհում դու վաղուց չես եղել,

ոչինչ չես տեսել, ոչինչ չես հիշում,

ոչ ապրել ես դու և ոչ էլ` մեռել:

Բոբիկ ոտներով վազում ես հիմա,

և ո՞ւր ես վազում, վերև՞, թե՞ ներքև,

գիտես, որ լույս է իջնում քեզ վրա,

և խռպոտ ձայնով ճչում ես կերկեր:

Սառած երկնքում և ոչ մի աստղ,

վերջին ջութակն է թևերն օրորում – 

մի մազմզոտ մարդ ավազին նստած,

արցունքն աչքերին…

…Էլ չի որոնում:

ԱՅՍ  Ի՜ՆՉ  ԱՐԱԳ  ԵՆՔ  ՄԵՌՆՈւՄ, ՍԵՐ  ԻՄ

Ինձ նորից դիմավորեց մենությունը սենյակիս

և ես փակեցի դուռն ու հենվեցի դռանը:

Սեղանիս քարտեզներ կան, այնտեղ այնպես ուրախ է,

այնտեղ դեռ  անտառներ կան գույնզգույն կապիկներով,

և մարդկանց գերեզմանները շարված են կողք-կողքի,

և տարօրինակ որդեր կան, որոնց պետք է ուսումնասիրել:

Իսկ ծխախոտները շոյում են իմ գլուխը

և շշնջում են – ավելի շուտ մեռիր:

Ինձ նորից դիմավորեց մենությունը սենյակիս:

Իսկ վանդակում վաղուց սատկել է դեղձանիկը,

և ես ափսոսում եմ դեն նետել նրան,

և ես կանոնավոր կուտ ու ջուր եմ տալիս նրան…

Սատկել է նաև կատուն,

որը պետք է ուտեր դեղձանիկին, իսկ ես

քարտեզը դնում եմ սեղանին

և ուղեղիս մեջ դասավորվում են կանոնավոր`

անտառներն իրենց գույնզգույն կապիկներով,

մարդկանց գերեզմանները շարված կողք-կողքի,

տարօրինակ որդերը, որոնց պետք է ուսումնասիրել…

Եվ ես արմունկներս դնում եմ սեղանին

և ես գլուխս առնում եմ ափերիս մեջ,

հետո ծխախոտ եմ առնում ձեռքերիս մեջ,

հետո ծխախոտից ծուխ է բարձրանում,

և հետո ծխախոտը սկսում է թունավորել ինձ

և հետո

            ծխախոտները շոյում են իմ գլուխը,

և շշնջում են`

                     ավելի շուտ մեռիր,

                                 ավելի շուտ մեռիր,

                                             ավելի ու ավելի շուտ…

ՀՐԱԺԵՇՏԻ  ԵՐԳԵՐ

Եվ բաժանվելուց առաջ զրուցեցինք երկար:

Ոմանք գարեջուր էին խմում,

ոմանք նստել էին լուսամուտի գոգին,

մյուսներն անտրամադիր ծերանում էին

երբեք չծերացող կանանց

հիացմունքից խոնավացած աչքերի առաջ:

Զրուցում էինք և րոպեն դառնում էր ժամ ու երեկո,

դրսում մերթ անձրև էր գալիս,

հետո ձյուն էր տեղում,

մերթ արևն էր ելնում ամպերի ետևից

և արագորեն դեղնում էին

ծառերը – քիչ առաջ կանաչած:

Եվ ոչ ոք չէր համարձակվում դուրս նայել պատուհանից,

ոչ ոք չէր ուզում բացել դուռն ամուր կողպված, 

որն, ի՜նչ իմանաս, միգուցե կողպված չէր ամենևին:

Եվ բաժանվելուց առաջ զրուցեցինք երկար:

Եվ երբ դու հանկարծ ոտի կանգնեցիր,

/այսօրվա պես հիշում եմ, թե ինչպես շրշաց

շրջազգեստիդ բաց-կապտավուն փեշը/

և երբ դու հանկարծ ոտի կանգնեցիր,

ժպտացիր տխուր և ինձ մեկնեցիր

հրաժեշտի պաղ, դալուկ մատներդ – 

վաղուց, շատ վաղուց ես արդեն չկայի,

և գերեզմանիս թումբը պատված էր անմոռուկների

ես ինչ իմանամ, որ մի սերունդով,

և արագորեն դեղնում էին

ծառերը – քիչ առաջ կանաչած…

ԱՆԸՆԴՀԱՏ  ՆՈւՅՆ  ԽՈՍՔԵՐԸ

Միայն մի սիրտ է լսում քեզ ձյունե արձանների

անկյանք թագավորության հեռաստաններում:

Եվ միայն մի քամի,

որը դեռ չի որոշել իր անելիքը:

Եվ սարսափից փշաքաղված մի ծառ

հանկարծակի եկած ձմռան սառն ու ամուր գրկում:

Երակը բաց տարածված մի գետակ –

մարմինը սառչում է քիչ-քիչ:

Եվ դու, աչքերդ լայն բացած,

և սիրտդ, որ տրոփում տագնապով,

և մի անտանելի լռություն,

որ ոտի մատների վրա

անշշուկ մոտենում է քեզ

թիկունքից:

                Դանդաղ  ժամեր

                     1982 – 1986

*
Ծիծեռնակներ օդում – ուղիղ մեջտեղից բացված տետրակների
նման: Առաջին ժամերը ցուրտ դասարանում:
Թվաբ: Աշխարհ: Բուսաբ:
Եվ դեմ առ դեմ առաջին հանդիպումը կմախքի հետ
անատոմիայի կաբինետում, և  ուսուցիչը, որի համեմատությամբ
կմախքը շատ ավելի կենսունակ ու կենսախինդ էր թվում
և շահում էր իր մարդկային հատկանիշներով…
Զանգերով, թվերով ու գնահատականներով լցված
առավոտներ,-
բազմազան ժողովներ, որ ավարտվում էին պարերով,
հեռավոր էքսկուրսիաներ, որ ավարտվում էին
մոտակա պուրակում,
և սերը, որպես ֆակուլտատիվ առարկա թևածում էր
միջանցքներում, կպչում էր մեր թանաքոտ մատներին,
կավճի փոշուց ճերմակած արտևունքներին,
սերը, որի ետևից ընկած, ինչպես աներես ճանճի,
ուսուցչական կոլեկտիվը քշում էր օրնիբուն,
պայքարում քիմիական պրեպարատներով,
թակարդներով զանազան…
Սակայն վաղ առավոտյան, գտնելով մի բաց լուսամուտ,
սերը նորից սուրում էր ներս, և սկսվում էր նորից
ամենօրյա վազվռտուքն ու պայքարը հուսահատ…

Ծիծեռնակներ օդում-
երկինքն ամբողջովին խզբզված է ծիծեռնակներով,
ինչպես տառասխալներով, ջնջումներով և ուղղումներով   լցված
աշակերտական տետրակի էջ:

*
Վարձով տներում առավոտը բացվում է սովորականից մի քիչ ուշ:
Իսկ գլխացավը նույնն է` Գյումրիից ստացված մի քանի նամակ
սեղանի վրա, անալգինի դատարկ տուփեր,
տանտիրոջ չգիտես թե ինչու հղի աղջիկը,
որը լվացք է անում առավոտից-իրիկուն,
իսպաներենի քրքրված դասագիրքը պատուհանի գոգին,
և դու չգիտես որտե՞ղ ծախսես զարմանալիորեն հրաշալի տրամադրությունդ,
որը քո մեջ ծիլ է տվել գարնանային այս կիրակի առավոտ:
Հեռվից հեռու լսվում է տրամվայի զնգոցը,
և դուռդ ճանկռում է կապույտ աչքերով կատուն:
Դու դեռ չգիտես, ո՞ր սրճարանում պիտի փչացնես օրդ
և որտե՞ղ պիտի ծախսես վերջին երեք ռուբլիդ-
գավառից եկած ուսանող` քառակուսի արդուկած շալվարով:
Եվ փակելով խցիկիդ դուռը.
~
-Buenos dias, senor,- խանդավառ ողջունում ես  տանտիրոջդ:
-Buenos dias, շուն շան որդի,- ի պատասխան մրթմրթում է տանտերդ,
տուն հրելով իր հղի աղջկան,
որի առավոտը, ըստ երևույթին, շատ վաղուց էր սկսվել…

*
Դաշնամուրի վրա մի մատով նվագված առավոտ,
պարզ հնչյուններ, որ թափանցում են վարագույրից ներս:
Շներ, կատուներ, ծտեր – ահա, քաղաքային ամբողջ ֆաունան,
աղքատիկ մի նվագախումբ` հասարակ իրադարձությունների
համար նախատեսված:
Ի՜նչ արագ են երևում դատարկ օրվա նշանները,
և հորիզոնը` փոքրիկ պատուհանն է, փակված, չգիտես, թե
ում լվացքով` ճերմակ սավան` ավարտված կինոյի էկրան,
լույսերը վաղուց վառվել են, իսկ դու մենակ ես դահլիճում,
բոլորն արդեն գնացել են տարբեր ուղղություններով,
իսկ դու մոլորված նստել-մնացել ես, որովհետև չգիտես, թե
հիմա  ուր պիտի գնաս…մոլորված նստել ես քո վարձով
սենյակում, և օրը նոր է սկսվել, իսկ հոգիդ խամրած է,
ինչպես անձրևների տակ երկար մնացած կոնֆետի թուղթ:

Դաշնամուրի վրա
միակ մատով նվագված առավոտ:

*

Գիշերը դու քնել էիր անտառում, բաց երկնքի տակ,

պառկած կանաչ խոտերին: Իսկ երբ արթնացար

վաղ առավոտ էր, իսկ երբ արթնացար` ուշացել էիր արդեն-

խոտերը աճել էին քո միջով,

ճյուղերն անցել էին քո միջով, իսկ հենց կրծքիդ վրա,

հենց այնտեղ, որտեղ սիրտդ է, բացվել էր մի ծաղիկ`

չափազանց վառ գույներով և թերթիկները 

փոխում էին գույներն ամեն ակնթարթ:

Թեթև քամին ճոճում էր խոտերը և ես զգում էի,

որ ճյուղերն իմ ձեռքերն են,

թիթեռները պտտվում էին ծաղկի շուրջ,

և սիրտս ուռչում էր ուրախությունից…

Ես երևի մեռել եմ, – մտածեցի առանց խուճապի, –

ես երևի վաղուց եմ մեռել, -շարունակեցի մտածել:

Իսկ եթե չեմ մեռել, ապա վատ չէր լինի,

եթե մի քիչ էլ այսպես ապրեի…

ՆՈՐ  ԱՐԹՆԱՑՈւՄ

Թեթևորեն անցիր վերադարձող հոգիների միջով:

Կնճռոտված մարմիններ, որ ջուր են խմում

գլուխները թաղած երբեք չնվազող գետակի

                               անընթեռնելի ջրերի մեջ:

Իմաստուն աչքերով մանուկներ, –

մի քանի կյանք է սահել ծերացած մատների արանքով:

Հնարավորին չափ ազատ տարածություն,

ուր դու պիտի քայլես վերադարձող հոգիների միջով,

և խոտերը պիտի չզգան քո մարմնի ծանրությունը:

Բազեների նման դժվարությամբ բացուխուփ անելով թևերը

վիթխարի թիթեռներն են անձայն սահում`

շփոթված իրենց ահռելի չափսերից, իրենց

գույների առատությունից, և ընդհանրապես,

ամեն ինչից շփոթված…

Եվ գետակը, որի ջրերը երբեք չեն նվազում,

արտացոլում է իր մեջ աչքեր` զարմանալի հստակությամբ,

աչքեր, որ ոչ հարցեր են տալիս

և ոչ էլ պատասխան են որոնում

գարնանային մոլեգնած կատուների համառությամբ:

Ինչ-որ մի տեղ օրերը բացում ու փակում են իրենց թևերը,

ինչ-որ մի տեղ սահում է իմ կյանքը

ծերացած մատների արանքով…

*

Ես ինչպես մոռանամ քեզ,-

ես, որ հիմա թափառում եմ

ապրողնրի և մեռնողների արանքում:

Ես, որ կիսով չափ հողի մեջ եմ:

Եվ ամեն անգամ, երբ նորից

տերևակալում են թևերս

և սրտիս միջից իր ցողունն է երկարում

թունավոր վառ գույներով ծաղիկն անանուն`

ես մտածում եմ, թե` էլ ե՞րբ եմ մոռանալու քեզ

և էլ որտե՞ղ եմ մոռանալու,

երբ կիսով չափ այստեղ եմ և հիշում եմ քեզ,

և կիսով չափ այնտեղ եմ և էլի հնար չկա

քեզ մոռանալու,

և չկա ուրիշ,

մի ուրիշ աշխարհ էլ հեռանալու…

ՓՈՔՐԻԿ  ԲԱՆԱՍՏԵՂԾՈւԹՅՈւՆ

Տուն,

որտեղ ես կուզենայի ապրել:

Լուսամուտի  գոգին շարված ծաղիկներ:

Ջրով լի գրաֆին` սեղանի վրա:

Կիսատ ընթերցված գիրք` նետված բազմոցին,

թանձր վարագույր, որի ետևում թաքնված

ժամերով կնայեի պատուհանից,

թե ինչպես է բակում խաղում փոքրիկ աղջիկս,

ոտից գլուխ փոշոտված:

Եվ ես կուզենայի ապրել

անվերջ:

ՌՈՄԱՆՍ

Ես հիմա կուզենայի պառկել մի որևէ հարմար տեղ

և մեռնել քո սիրուց – մեռնել ամենաիսկական մահով,

մեռնել ամենաիսկական սիրուց:

Իսկ որտեղի՞ց գտնել մի որևէ հարմար տեղ,

գուցե քաղաքային այգո՞ւմ, մաքուր խուզած խոտերի մե՞ջ,

ծառերի արանքում…բայց թնդում է փողային նվագախումբը,

բայց որոտում են բարձրախոսները և կարուսելներն են ճռնչում,

և երեխաներն են վազվզում ամենուրեք,

իսկ թոշակառու կանայք փնթփնթում են` թո՜ւ, այս ո՞վ է

պառկել խոտերի մեջ, երևի հարբած է, չի էլ ամաչում…

Գուցե տո՞ւն գնամ, պառկեմ բազմոցին,

փակեմ դուռ ու լուսամուտ…բայց հեռուստացույցը

երգում է բարձրաձայն, հեռախոսը զնգում է անդադար,

իսկ վերի հարկում հայրը դաստիարակում է երեխային,

իսկ ներքևի հարկում երեխան դաստիարակում է հորը,

և դժգոհում են իրարից անթույլատրելի եղանակներով,

գումարած ծորակը, որից ջուր է կաթում անդադար…

Միգուցե գնամ քաղաքից դո՞ւրս` հեռու մարդկային ժխորից,

վերջին լուրերից, տրամվայից, պինոչետից, ասպիրինից,

կպառկեմ բաց երկնքի տակ, գլուխս կդնեմ չոր քարին,

կնայեմ լուսնին և քո դեմքը կտեսնեմ,

քո աչքերը կտեսնեմ և սիրտս կմարի ցավից…

Բայց քաղաքը ոչ մի կերպ չի վերջանում, այլ շարունակվում է

քաղաքատիպ ավանով, հետո ավանատիպ

գյուղերն են սկսվում և ապա դարձյալ նույն քաղաքն է

ծավալվում քո դեմ, շատ պարզ պատճառով` որովհետև

երկրագունդը կլոր է և ամենուրեք նույն կլոր լուսինն է,

կլոր ու ծանոթ, ինչպես նույն մուտքի բնակիչ,

որի անունը չգիտես, բայց բարևում ես կանոնավոր,

և նույն երկինքն է` Մենդելեևի աղյուսակի

նման ձգված վերևում, և աստղերը շարված են

ամեն մեկն իր վանդակում, և ահա, վերջապես,

գտնում եմ մի դատարկ վանդակ,

գնում պառկում եմ ապահով,

և մեռնում եմ քո սիրուց, ամենաիսկական մահով –

ամենաիսկական սիրուց…

ԳՐԻԳՈՐ  ՆԱՐԵԿԱՑԻ

Ես այդքան մեծ ու զարմանալի գետ երբեք չէի տեսել:

Անհնարին մի գետ, որ հոսում է բոլոր ուղղություններով,

և որի մեղավոր ջրերում լողում են անմեղ ձկներ,

և ինչ-որ զարմանալի բույսեր գետի խորունկ հատակից

արագորեն աճում ու բարձրանում էին վեր

և ձեռքերի նման պարզվում էին երկինք

և հետո հուսահատ ծալվում էին նորից,

նույն արագությամբ սուզվելով գետի ծանր ջրերի մեջ:

Բայց պիտի երազ տեսնես` անվերջ կրկնվող պատկերներով,

և բոլոր պատկերներում նույն հայացքն է,

որ նայում է բոլոր ուղղություններով, և նույն ձկները,

որ շողում են նրա աչքերի մեջ, հեռավոր

նմանություն ունեն հին և մեռած բառերի,

որոնք մթան մեջ փայլփլում են քարանձավներում սովամահ ճգնավորների հազարամյա քաղցած բիբերով –

հին և սովամահ բառերի, որոնք խեցիներ են դատարկ,

և կյանքը` խխունջը ճերմակամիս, վաղուց լքել է նրանց:

Բայց պիտի երազ տեսնես` մեծ ու զարմանալի մի գետ,

որի ավազների միջից պսպղում են

բոլորովին կենդանի ժամացույցներ, և դու

պարզ լսում ես նրանց կտկտոցը համերաշխ,

և ձկնորսի ճիչը զվարթաձայն, որը քաշել է ուռկանը ջրից,

իսկ ուռկանի մեջ մի վիթխարի ժամացույց է թպրտում`

անվերջ կրկնվող պատկերներով, և ձեռքը,

որ սահում է դեմքի վրայով, և աչքերը,

որ արդեն ճանաչել են քեզ, և աչքերը`

հազարամյա քաղցած բիբերով սկսում են

դանդաղ ժպտալ…

ՎԵՐՋԻՆ ՀԵՔԻԱԹ

Գրադարանները պայթում են գրքերի առատությունից:

Գուցե թե սա վերջին դա՞րն է, կամ

էլ առավել սարսափելին` վերջին տարի՞ն:

Իսկ քանդակագործը քանդակում է անվերջ

և արվեստանոցը բերնեբերան լցված է քանդակներով,

և տունը լցված է քանդակներով,

և կինն ու երեխաները ստիպված փողոցում են ապրում,

բայց շուտով փողոցն էլ կլցվի քանդակներով,

իսկ քանդակագործը քանդակում է անվերջ,

և ոչ մի հնար չկա նրան կանգնեցնելու:

Գուցե թե սա վերջին դա՞րն է, կամ

էլ առավել սարսափելին` վերջին տարի՞ն:

Բուռն շինարարություն է ծավալվել

                               վերջին անմարդաբնակ կղզում`

հոթելներ, մոթելներ, բազաներ և տուրբազաներ, ամենուրեք

փոշի, վերամբարձ  կռունկներ, ցեմենտ կիր ու ավազ,

և աղբահավաք մեքենան ծով է տանում լցնի ինչ-որ

ցնցոտիներ, փալաս-փուլուս, ռոբինզոններ և ուրբաթներ`

թափքի մեջ բարձած…

Գուցե սա իսկապե՞ս վերջին դարն է, կամ

էլ առավել սարսափելին` վերջին տարին:

Իսկ հեքիաթն ընթանում է իր սովորական հունով`

նույն թագավորի տղան և արքայադուստրը նույն,

նույն բարի հրեշտակը և նույն սատանան չար…

Միայն թե` լինում է, չի լինումի փոխարեն –

եղել է ու այլևս չի լինի…Իսկ հեքիաթի վերջում

երկնքից երեք նեյտրոնային ռումբ է ընկնում,

մեկն ինձ, որպես հեքիաթասացի, մյուսը` ձեզ,

որ համբերությամբ ապրեցիք այսքան տարիներ,

իսկ երրորդը` հենց այնպես,

հետաքրքրության համար:

ԱՌՕՐՅԱ  ՊԱՏՄՈւԹՅՈւՆ

Ինչ խոսք, կարելի էր և բաց թողնել այս պատմությունը

և շարունակել բանաստեղծությունն իր հին հունով,

ի վերջո, սքանչելի եղանակ է սիրուց տառապելու համար,

և պատշգամբից բացվող տեսարանը նպաստավոր

պայմաններ է ստեղծում հորդաբուխ զգացմունքներիդ առաջ:

Սակայն ճշմարիտն այն է, որ հենց հիմա

կանգնած ձմերուկի հերթում կանոնավոր տարուբերվում եմ

մարդկանց մի հոծ խմբի հետ և  աղմուկ-աղաղակից ոգեշնչված`

ձգտում եմ մոտենալ երանելի պատուհանին, որի

ետևում կանգնած երազկոտ աչքերով գործակատարը`

միջին տարիքի ճերմակահեր մի տղամարդ,

հայացքն ինչ-որ անհայտ ուղղությամբ հառած,

խաղաղվելու կոչ էր անում մեզ`

պատրիկավայել շարժումով ձեռքը վեր պարզած

և գունատ շրթունքները հազիվ շարժելով

շշնջում. ՙՍիրեցեք զմիմեանս՚, և անսքող

դաժանությամբ թալանում էր մարդկանց, բոլորին անխտիր`

հաշմանդամներին, ծերունիներին, կանանց… Ինչ խոսք,

կարելի էր և բաց թողնել այս պատմությունը, սակայն,

երբ մի պահ նայեցի գործակատարի երազկոտ աչքերին,

հանկարծ հիշեցի ինձ անվերջ տանջող մի երազ

և տարօրինակ հաճույքից ու վախից սիրտս նվաղեց.-

երազկոտ աչքերով մի ահռելի վիշապօձ և կիսամերկ

վայրենիների մի հոծ բազմություն` իրար ետևից շարված,

իրար հրմշտելով  շտապում էին մտնել վիշապի երախը`

նրա երազկոտ աչքերով հմայված…: Ինչ խոսք,

կարելի էր այս պատմությունն էլ բաց թողնել

և շարունակել սիրային բանաստեղծությունն իր հունով,

բայց արդեն հասել էր իմ հերթը,

և ես արդեն կիսով չափ վիշապի երախում էի`

հաճույքից ու սարսափից նվաղած…

ԵՍ ԻՆՉ ԿԱՐՈՂ ԵՄ ԱՆԵԼ

Իմ այս խեղճուկրակ բառերով,

գրքերով, որ միաբերան ասում են` համբերիր,

համբերիր ծնվելուցդ անմիջապես հետո, և այդպես,

կամաց-կամաց համբերիր մինչև փառավոր ավարտը քո օրերի:

Ահա, ժամանակը դանդաղորեն ելնում է քո միջից,

չորս կողմում աչքեր, որ անտարբեր հետևում են քեզ,

ձեռքերի և ոտների անտառ,

որ պատրաստակամ օգնում են մարմնիդ,

որ շուտ ազատվի երկրային բեռից

և թեթև ու հանգիստ բարձրանա երկինք,

հնարավորության դեպքում`դեռ ավելի վեր:

Ես ի՞նչ կարող եմ անել իմ այս խեղճուկրակ բառերով,

ինչպե՞ս քայլեմ, երբ արդեն թեքվում եմ հողին,

երբ արդեն կիսով չափ խրված եմ հողի մեջ,

չորացող ծառի պես` կիսով չափ հողի մեջ

և կիսով չափ երկնի, և երկուստեք մեռած,

և հոգիս վախեցած թռչնի պես ծվարել է չոր ճյուղերի մեջ

և ուր-որ է կթռչի…ես ինչպե՞ս պահեմ նրան

իմ այս խեղճուկրակ բառերով, այս անպաշտպան

ու փխրուն գրքերով, որ ոչ ձմռան ցրտին են օգնում

և ոչ էլ ամռան տապին, որ միայն ասում են`

համբերիր, ծնվելուցդ անմիջապես հետո,

համբերիր, քանի դեռ

թռչունը նստած է ճյուղերին:

*

Մի հոգնած լեռ`

անտառը պիջակի նման գցած ուսերին

և պիջակի վերին գրպանիկից

դուրս է ցցվել սրած մատիտը եկեղեցու գմբեթի:

Անտառի խորքերում

սնկերի նման աճել են պատմության դասագրքերը:

Նորից ծնվել  – անվերջ կրկնում է արձագանքը,

և հանկարծակի եկած կայծակը, առաջին տպավորության պես վառ`

սև-սպիտակ լուսանկարվեց աչքերիդ առաջ:

Եվ մի հոգնած լեռ, ամեն ինչից հոգնած,

թեթև ճոճվեց տեղում և անցավ հազար տարի:

Եվ իսկույն նոր թռչուններ հայտնվեցին անշարժ թևերով,

քամին գտավ համապատասխան էջը պատմության դասագրքերում,

և կովերի համերաշխ նախիրն անցավ`

սպորտային ավտոմեքենաների նման համարակալված,

և հովիվը` շփոթված համընդհանուր ուշադրությունից,

և հովիվը` Պլատոնի իմաստուն թախիծը աչքերի մեջ:

Վերջապես ինչ-որ մարդիկ եկան`

աշխատանքային կոկիկ համազգեստներով,

չափած-ձևած շարժումներով, զգուշորեն հանեցին

պիջակը լեռան հագից, և ապա ընկան նրա թևերը

և տարան ինչ-որ անհայտ ուղղությամբ:

Անցավ ևս հազար տարի:

ՕԳՈՍՏՈՍ

Զարմանալի ամիս, որի լայնք ու երկայնքով

առյուծներ են թափառում` ծույլ-ծույլ թափահարելով պոչերը:

Մի գունագեղ Աֆրիկա,

որը հարմար տեղավորվել է երեսուն օրերի մեջ:

Ստեղծված են սքանչելի պայմաններ դդումների

                                                  հասունացման համար,

և չկա ոչ մի լուր քեզանից:

Դատարկ արկղերի բարիկադներ, որոնց բարեբեր

                                                    պարունակությունը

արդեն տարածվել է քաղաքով մեկ, և հոգնած

գործակատարը ստվերում նստած ուտում է վերջին պոմիդորը,

անտարբեր նայելով փողոցի կեսը բռնած մի անհնարին տիկնոջ,

որն այնքան շատ էր մի փոքրիկ, բազմաչարչար ժողովրդի համար,

որն հիմա ապրում է խաղաղ ու ապահով կյանքով,

…և չկա ոչ մի լուր քեզանից:

Սա քո ամիսն է,

երբ փողոցներում, թատրոններում և համերգասրահներում

հետզհետե ստվարանում է այն մարդկանց բազմությունը,

որոնք տանջահար են եղել զանազան ծովափներում և հիմա,

ինչպես գուրգուրված շնիկի` ցուցադրության են հանում

իրենց թխացած մաշկերը,

…և չկա ոչ մի լուր քեզանից:

Իսկ կույր աշուղների երամը վերջապես իջավ դիմացի

                                                          կանաչ լանջին,

նախ սկսվեց լարվող գործիքների ճնկճնկոցն ու միանգամից

հնչեց համերաշխ երաժշտությունը, և մի ձայն

չափազանց տաք ու քաղցր երգեց – չկա ոչ մի

լուր քեզանից, չկա ոչ մի լուր քեզանից  – գնում-գալիս էի

պատշգամբում – չկա, ասում էի, չկա ոչ մի լուր քեզանից,

և մատներս էի կոտրատում նյարդայնացած…

Լավ կլիներ, եթե անձրև գար /երևի կինս էր խոսողը/,

                                                               լավ կլիներ…

…Լսեցի՞ր, երեխայի ճիչ, լսեցի՞ր…

…Լսեցի՞ր, երեխայի լաց, լսեցի՞ր…

Իսկ տատս թափահարեց ոտներիցս ու ասաց.

Տղա է, թող երկար կյանք տա Աստված:

ԱՇՆԱՆ  ԱՐԱՀԵՏՆԵՐԻ  ՄԵՋ

Օրացուցային թախիծ` հնարավոր տարբերակներով,

նորից խոսակցություններ մեռած նկարիչների մասին,

և պատուհանների երբեք չհնացող համեմատությունը

արցունքոտ աչքերի հետ

և անհաշվենկատ շռայլվող դեղին գույն ամենուրեք,

ու նախ և առաջ փողոցներում, որտեղ արագացել են

                                             մարդկանց քայլերը,

և պաղպաղակի թղթերի փոխարեն` տերևներ է քշում քամին:

Այնինչ,

դու արդեն նոր ծխախոտ ես ուզում վառել այգու մեջ,

որն հանդարտվել է` ինչպես առավոտը հարսանիքից հետո,

և քնատ ծառերը` խումհար հարսանքավորների նման,

գլուխ-գլխի ինչ-որ բան են խոսում` ով ինչքան է խմել, ով ինչքան է ծախսել…

Այնինչ, դու արդեն խորացել ես աշնան արահետներում,

ուր տերևները թափվում են խունացած լուսանկարների նման`

/մայրդ ձեռքերը կրծքին նայում ու չի տեսնում քեզ,

հայրդ, որն այլևս չի կարողանում նամակներ գրել/,

և ծառեր, բազմաթիվ ծառեր, որ հենց աչքիդ առաջ

դեղնում ու կքվում են գետնին,

և միայն թախիծն է անվերջ փարթամ,

անվերջ կանաչ ու թարմ եղևնի…

ԱԴԱՄ

Ես նրան տեսա դրախտի ճանապարհին:

Հին օրերից մնացած սովորություն էր` երբեմն-երբեմն

գնում էր պարտք կատարելու նման,

ձեռքին ջրով լի դույլ, ավել,

և մի քանի մաքուր փալաս:

Նախ նստում էր դռան առաջ, ծխում էր,

ծնոտը հենած ձեռքին, նայում էր անտարբեր, մտախոհ:

Պարզ երևում էր ամեն ինչ վերից – դաշտեր, քաղաքներ,

նույնիսկ մեքենաներ են երևում, թե հայացքդ լարես…Ապա

ոտի էր ելնում, երկար ջրջնկում էր հողը դռան առջևի,

և ավլում էր` հայացքը գետնից չկտրելով,

հետո դուռն էր սրբում մաքուր ու խոնավ փալասով`

զգուշորեն, առանց շտապելու,

մատներով քնքշորեն շոյում էր  հնամենի դռան փայտը,

և գլուխը տմբտմբացնում` հիացած  նրա ամրությամբ,

նախշերին էր նայում և նորից էր տմբտմբացնում գլուխը,

հետո շոշափում էր փականի մետաղը, որի փայլը

ամենևին չէր խամրել, չնայած անցել է քանի~  հարյուր տարի…

Իսկ ամենավերջում թակում էր դուռը,

թակում էր հենց այնպես,

հետաքրքրության համար, երբեք չփորձելով ստուգել`

                                          փա՞կ է, թե՞ միգուցե` բաց…  

Եվ հետո նոր ծխախոտ էր կպցնում,

և հետո վերցնում էր ավելն ու դույլը,

և դանդաղ քայլերով հեռանում…

*

Դանդաղ կրկնություն` գարուն, ամառ, աշուն, ձմեռ…

Եղանակի ինչ-ինչ փոփոխություններ`

ձանձրալի միօրինակությունից խուսափելու նպատակով.-

մեկ ձյունն է ուշ գալիս, մեկ անձրևներն են շտապում,

մեկ կարկուտ է տեղում ամառվա պարզ կեսօրին:

Բայց ծերությունը գալիս է ճիշտ ժամանակին,

բայց կնճիռները բացվում են առանց ուշացումի,

և կյանքիցդ խլվող օրերի թիվը մնում է հաստատուն:

Ես ո՞ւմ հետ եմ խոսում գիշերվա այս ուշ ժամին,

և ո՞ւմ ձայնն եմ ուզում լսել, որ հապաղում է անվերջ-

կիսալուսինն, ահա, լարից կախ ընկած հեռախոսափողի պես

անհաղորդ ու անտարբեր ճոճվում է երկնքում:

Դանդաղ կրկնություն` մեկ ժամ, երկու, երեք և ավելի…

Որտե՞ղ է սկիզբը,

և ո՞ւր է տանում հաշվարկն այս անտանելի.

նույն ծնունդը, ծաղիկներով, դհոլ-զուռնայով,

նույն կյանքը` հնամենի պահարան, բազմաթիվ դարակները

լցված ամեն տեսակի հիշողություններով,

և նույն ծերությունը, երբ մեկ-մեկ բացում ես դարակները,

հանում ու փայփայում ես անցյալի լաթերը,

որ ջահելությանդ օրերին խառնիխուռն հավաքել ես դեսից-դենից,

և վերջապես, նույն մահը` ծաղիկներով, դհոլ-զուռնայով,

և փոսը, ամենավերջին դարակը հողի մեջ բացված,

ուր լացուկոծով, քնքշորեն փակելու են քեզ` քո ծաղիկներով,

դհոլ-զուռնայով, ամեն տեսակի հիշողություններով, անցյալի           

                                                                                  լաթերով,

և հնար չկա խուսափելու այս ձանձրալի միօրինակությունից,

թեև մեկ ձյունն է ուշ գալիս,

մեկ անձրևներն են շտապում

և մեկ էլ կարկուտ է տեղում ամառվա կապույտ երկնքից…

ԲԱՆԱՍՏԵՂԾՈւԹՅՈւՆ

Նորից ձայներ եմ լսում:

Աշունը ճռռում է հին ցանկապատի տակ:

Ես ինչե՜ր ասես չքաշեցի այս բանաստեղծությունների պատճառով,

ինչեր ասես չտեսա:

Ահա, մի քանի ծառ, որոնք ես տեսել եմ մանկությանս օրերին,

նրանք դեռ աճում են հիշողություններիս մեջ,

իսկ հայրս չկարողացավ երկար ապրել

և հիմա միայնակ թաղված է քաղաքի գերեզմանոցում,

ուր ես գնում եմ երբեմն, որովհետև ուրիշ էլ ոչ մի տեղ

ես այնքան պարզ ու հստակ չեմ լսում նրա ձայնը:

Ես ինչեր ասես չքաշեցի այս բանաստեղծությունների պատճառով…

Հիմա սեղմում են ձեռքս, իսկ ես գլուխս կախ,

խոնարհ լսում եմ` թռչուններն են երգում ծառերի միջից,

որոնք ես տեսել եմ մանկությանս օրերին –

նրանք դեռ աճում են հիշողություններիս մեջ,

և մարդիկ, որ գնում-գալիս են ծառերի արանքով,

մտախոհ տեսքով մարդիկ, որ մեկ շնչով

կարող են պատմել իրենց կենսագրությունը,

զարմանալի մանրամասնությամբ հիշելով,

ինչ-որ թոշակառու հաշվապահների, որոնց հանդիպել են

փողոցի անկյունում, և ինչ-որ երկրորդական վարսավիրի,

որը ծնվել է երկրաշարժից առաջ կամ շատ հետո…

Բայց ես նորից ձայներ եմ լսում:

Հայրս է խոսում ինքն իր հետ:

Սովորություն ուներ`

                այդպես երկար խոսում էր,

հետո միանգամից սթափվում,

մեղավոր նայում էր մեզ ու ժպտում շփոթված…

*    

Գնալով դժվարանում է քայլելը օրվա միջով,

և դու զգում ես տխրությամբ,

որ խտացող խավարի ալիքները

քիչ-քիչ քեզ սկսում են բաժանել մարդկանցից:

Ամեն ինչ արդեն կցկտուր է.

խոսակցության մի պատառ,

հեռվում մարող քայլեր,

ձեռքի թեթև շարժում, որը կարող էր

հետաքրքիր շարունակություն ունենալ,

խուսափուկ նայվածք, որն անվերջ կհիշեցնի քեզ,

որ միշտ գալիս է հրաժեշտի ժամանակը:

Գնալով դանդաղում են քայլերը`

մարող երակազարկի նման,

հիմա կմարեն վերջնականապես:

Եվ խավարի մեջ սսկված շենքերը դանդաղ

ներքև կկախեն իրենց սգավոր դրոշները` ստվերները սև…

*

Եվ հանկարծ արձանների անկենդան թագավորության մեջ

բարձրաձայն ու զվարթ հնչեց լացը երեխայի:

Եվ հրաշագործ խոսքի զորությամբ կախարդական

շարժման մեջ քարացած քաղաքը կենդանացավ:

Կինը վազեց խոհանոց կաթը տաքացնելու,

տղամարդը ծալեց թերթը և հորանջելով ոտի կանգնեց:

Եռանդով անգիր էր արվում դասական պոեզիան`

հաջորդ օրը դասարաններում արտասանվելու համար:

Ահա և վարագույրները շարժվեցին,

ահա և ծառերն են աճում, խոտերն են սվսվում…

Եվ խավարի կապանքները ծվատելով

զիլ հնչում է աշխարհի ամենասքանչելի երաժշտությունը`

երեխայի լացը –  բարձրաձայն ու զվարթ…

*

Դատարկ սենյակում զնգում էր հեռախոսը:

Բազկաթոռներ, պահարան, ինչպես  նաև գրադարակներ,

որոնց վրայից գրքերը  քիչ-քիչ պակասում են: Սեղանին

լրագրեր  և մոխրաման` առանց  ծխախոտի և մոխրի:

Փոքրիկ մի սարդ, որն հեռախոսի զանգից վախեցած

արագորեն անհետացավ պատի ժամացույցի ետևում:

Եվ բոլորը` բազկաթոռները,պահարանը, ինչպես նաև

գրադարակները, լրագրերը, մոխրամանը և փոքրիկ

սարդը լարված նայում էին հեռախոսին, և միայն

ժամացույցն էր անտարբեր առաջ տանում

իր ժամանակը: Եվս մի քանի զանգ և հեռախոսը լռեց:

Եվ հետո սարդը դուրս վազեց ժամացույցի ետևից

ամբողջովին ժամանակոտված և վազեց խոհանոցի

ուղղությամբ, ուր չլվացված սուրճի բաժակներ կային

լվացարանի կողքին շարված:: Բոլորովին մութ էր

արդեն, երբ դռան փականի մեջ պտտվեց բանալին,

և ներս մտավ մի մարդ, որի դեմքից պարզ երևում էր,

որ տեղյակ չէ ամենևին, թե ինչ անհամբերությամբ էին

այստեղ իրեն սպասում:

ՈւՂԵՎՈՐՈւԹՅՈւՆՆԵՐ  ԻՆՔՆԱԹԻՌՈՎ                  

Երբեմն դու ժամանակ ես գտնում երկինք նայելու:

Բոլոր աստղերն իրենց տեղերում են: Հետո տեսնում ես`

մարդկանց մի հոծ խումբ երկնքով անցավ,

տեսնում ես նրանց մտահոգ դեմքերը և կույտերը

ճամպրուկների և պայուսակների… Հետո մեկ ուրիշ,

առավել հոծ խումբ սուրաց մեկ այլ ուղղությամբ:

Հետաքրքիր է, հիմա ինչքա՞ն մարդ կա երկնքում,

մտածեցի ես, փորձելով նրանց արանքից զննել երկինքը:

Ահա Վեներան` կիսով չափ փակված ինչ-որ մեկի

վիթխարի ճամպրուկով, Սատուրնը կայծկլտաց

բացված լրագրի արանքից: Հարդագողի ճանապարհն, ահա,

մեղրաճանճերի պարսի նման խճճված ինչ-որ մի փարթամ

տիկնոջ վարսերում: Շերեփը, որի պոչն էր երևում միայն`

ինչ-որ տարօրինակ արարածներով լցված թռչող ափսեի միջից:

Բայց ո՞ւր է իմ աստղը, շատ փոքրիկ ու շատ պայծառ

իմ աստղը և, ինչպես կինոյի հերթում,

արմունկներով ճանապարհ եմ բացում` ամբողջ երկինքը

բռնած ճամպրուկների ու պայուսակների, վերարկուների

ու լացող երեխաների, բամբասանքների, մրափող

պառավների, սիրահետող ջահելների, լրագիր կարդացող

անհայտ անձանց արանքից, և վերջապես տեսնում եմ նրան`

շատ փոքրիկ ու շատ պայծառ իմ աստղը, և ցնծությունից

մարում է հոգիս` աշխարհի ամենագեղեցիկ թիթեռը

ցանցով բռնած փոքրիկ տղայի պես…

*

Ես հիմա քեզ էլ չեմ որոնում,

որովհետև գիտեմ, թե որտեղ ես,

ես հիմա քեզ էլ չեմ կորցնում`

արդեն վաղուց եմ կորցրել:

Ինչպես հին գիրք, թերթում եմ էջերդ`

խունացել է կազմը, հնացել,

իրիկվա այս ժամին ի~նչ հեշտ է

տառապել անցած տառապանքները,

կրկնել տխրությունն անցած,

բաժանման դառնություններն ու ցավերը.-

ծերացած թռչնի պես հիացած

շոյում եմ վանդակիս ճաղերը…

 ԺԱՄԱՆԱԿԸ, ՈՐ  ՀՈՍՈւՄ  Է  ՄԱՏՆԵՐԻ  ԱՐԱՆՔՈՎ

Սև կամ սպիտակ աշխարհներ տանող ճանապարհների

շքեղ դարպասների առաջ

մարմարյա ոչխարներ են արածում, և խոտը ծնկահաս

կանաչ է և հյութեղ – ֆլամանդական դպրոցի անանուն

նկարչի հենց նոր ավարտած կտավ,

և ներկը դեռևս չի չորացել: Հրավիրյալների

միայն մեջքերն են երևում, իսկ ընթրիքը  շարունակվում է

խորհրդավոր կիսախավարում ծածկված: Ամենուրեք

մահուդ, դավաճանություն, թանկարժեք քարեր և արծաթ,

և մի վիթխարի կատու, որի խոշոր ու կանաչ աչքերի մեջ,

ինչպես էլ.էներգիայի հաշվիչի էկրանին, կատաղի

պտտվում են թվերը և հասնելով իրենց սահմանին`

ջնջվում են ու նորից սկսում են պտույտն անվերջանալի…

…Ես ահա դիմում եմ Քեզ երևի թե վերջին անգամ,

և ինչքան գեղեցիկ է արձագանքում մայրամուտի

ջրհորի խորքերում` բառը ՙվերջին՚,

ես ահա դիմում եմ Քեզ շքեղ դարպասների առաջ,

դեմքով շրջված դեպի հարավ, ուր, ինչպես ջրի մեջ

նետված շաքար, քիչ-քիչ հյուծվում են բուրգերը

փարավոնների, և ուր` անապատի հարթ ու անծայրածիր

էջի վրա ուղտերի քարավանն է շարվել

                                        ինչպես մեքենագրված մի տող,

հեռու-հեռավոր մի տող, ընդամենը մի տող,

և ընդամենը մի կյանք, դեռևս չչորացած կտավի վրա,

որն ես ապրում եմ երևի թե վերջին անգամ,

իսկ կատվի անթարթ աչքերում կատաղի պտտվում են թվերը

և շուտով, շատ շուտով կհասնեն իրենց սահմանին,

և մատները կկախվեն թուլացած…

ՄԻ  ՔԱՆԻ  ԽՈՍՔ   ՄԻԱՍԻՆ   ԵՐԳԵԼՈւ  ԱՌԱՎԵԼՈւԹՅՈւՆՆԵՐԻ ՄԱՍԻՆ

Ես անընդհատ մոռանում եմ հարցնել` ո՞ւր կորան

հանկարծ այն անձրևները, երբ կարելի էր թափառել

կիսախավար փողոցներում` ոչ մի բանի մասին չմտածելով,

երբ ես շոյում էի քո թաց մազերը,

երբ դողացող մատներով սրբում էի անձրևի կաթիլները

թրջված այտերիցդ: Ուզում եմ հարցնել և անընդհատ

հետաձգում եմ` իսկ ի՞նչ պատահեց գիշերվան,

որը, մի՞թե չես հիշում, այնպես թեթևորեն տանում էր

երազների աշխարհ, և ընդհանրապես, այս ի՞նչ փակ դուռ է

երազների աշխարհը ծածկել, ինձ միշտ թվացել է,

թե այնտեղ դուռ չի եղել երբեք: Հիշո՞ւմ ես,

աստղերն ինչքան շատ էին, իսկ հիմա, նայիր,

եթե շատ հոգնած չես, մի քանիսն են մնացել,

մի քանի չնչին գրոշ անցյալի ոսկու դեզերից…

Իսկ ամենակարևորը, չմոռանամ հարցնել, որտե՞ղ ես դու,

ի՞նչ պատահեց քեզ, ինչո՞ւ չեմ տեսնում

այսքան ժամանակ, քեզ, որին տեսնում էի նույնիսկ

փակ  աչքերով: Իսկ հիմա աչքերս բացել և միայն

լուսինն եմ տեսնում` կողպեքի պես կախված

երազների աշխարհ տանող ծանր դռան վրա…

 ՀՅՈւՐԱՆՈՑ

Կան հյուրանոցի մարդիկ: Նրանք միշտ տարբեր են սովորական

մարդկանցից: Ու թեև ձգտում են աննկատելիորեն խառնվել

ու կորչել մարդկանց խայտաբղետ հոսանքի մեջ, միևնույն է,

ջոկվում են, նույնիսկ, հենց առաջին հայացքից:

Հյուրանոց,

գեղեցիկ, չբեր կին, որը երբեք չի ունեցել ընտանիք,

չի ունեցել երեխաներ` կարմրուկով հիվանդացած,

զարմանալի մի աշխարհ, բերնեբերան լցված կիրակիներով,

կոշիկի տուփերով, պիտակներով, վիթխարի հայելիներով, և

ճամպրուկներն անվերջ հիշեցնում են անցնող կյանքի մասին:

Անցնող կյանքի մասին է երգում հավեժ կոկիկ մի տղամարդ,

աչքը սոուսի ափսեին և ձեռքն առաջ պարզած,

անցնող կյանքի մասին է լալիս 

                                 եսիմ որտեղից եկած

                                 եսիմ ինչ ազգի

                                 եսիմ ինչ տարիքի մի տղամարդ:

Եվ հենց նույն այդ անցնող կյանքն է հիշել հավաքարարը

ծերացող, և գլուխը փոշեծծիչին դրած ընկել է երազների մեջ…

Եվ միակը, միակը, որը երկու ոտքերով կանգնած է ներկայի

ամրակուռ հիմքերին և երկու ձեռքերը մեջքին` խրոխտ

նայում է ապագային,- այդ նա է, պաշտոնական համազգեստով

բարապանը զգոն, որը միշտ հիշեցնում է քեզ,

հյուրանոցի մարդ, որ դու այստեղ ես, բայց և այստեղ չես,

որ դու հիմա կաս, բայց շատ ավելի` չկաս,

այդ նա է, որին նայելով կորցնում ես հերոսական կեցվածքդ,

խեղճանում ես ու փոշիանում` քո կոշիկի տուփերով,

պիտակներով ու ճամպրուկներով, քո անցնող կյանքով

և սրտի ծակոցներով, որ հաճախակիացել են քեզ համար

անսովոր այս ամենօրյա տոնախմբությունից` հյուրանոցի

ռեստորանում, ուր անցնող կյանքի մասին է երգում

հավերժ կոկիկ մի տղամարդ, և դու խմում ես ու ծխում,

ձգտելով  գոնե փոքր-ինչ նմանվել ինչ-որ մի կինոյում տեսած,

կամ ինչ-որ մի գրքում կարդացած անխոցելի ու հմայիչ

հերոսին, որ անվերջ խմում է ու ծխում, և հոգնած ու

ձանձրացած, շրջում է հայացքը կողքի սեղանների

սիրունատես կանանցից, և հետո դրամը անփույթ նետելով

սեղանին, հեռանում է հորանջը հազիվ զսպելով, և դու

խմում ես  ու ծխում, աշխատելով չնայել կողքի սեղանի

սիրունատես կանանց, թռցնելով աներևույթ փոշին

ծնկիցդ, իբր, դու ապրում ես սովորական մի օր, իբր սա

մի առօրյա զբաղմունք է քեզ համար, որ դու ոչ այն է`

հոգնած ես, ոչ այն է` ձանձրացած, և, ի վերջո, անփույթ

շարժումով նետում ես թղթադրամը սեղանին, աշխատելով

չմտածել ձմեռային կոստյումի մասին, աշխատելով

չնայել կիսատ մնացած կոնյակիդ, կիսատ մնացած

կերակուրիդ, որն այդպես էլ  չհասկացար, թե ինչպես է

պետք ուտել…

    Կգնաս քնելու փոքրիկ խցիդ մեջ, տանջվելով սրտիդ

ծակոցներից ու խայթոցներից անլիարժեքության…

     Քաղաքը վաղուց թաղվել է քնի ու մթության մեջ,

միայն դու, անքուն շենք, քաղաքի կենտրոնում

կանգնած ես բոլոր լույսերդ վառած,

ինչպես տուն, ուր

քիչ առաջ մարդ է մահացել…

*

Հարկավոր է մտածել վաղվա օրվա  մասին,

ասաց հարևանս

և ևս մի արկղ օճառ խցկեց պահարանի վերին դարակը:

Հարկավոր է մտածել, ասաց փիլիսոփան:

Ի՞նչ իմանաս, ինչ կբերի վաղվա օրը,

թեև հիմնականում և ավելի շուտ այն տանում է,

քան թե բերում, տնքալով ասաց հարևանս,

հերթական աղի պարկը շալակին:

Ի՞նչ իմանաս, ասաց փիլիսոփան:

Նկատի ունեցիր նաև, որ խառն է աշխարհի վիճակը,

բոլորը խոսում են նոր պատերազմի մասին,

և լրագրերն էլ են գրում, ճռնչաց հարևանս`

մի կերպ քայլելով լուցկու վիթխարի արկղի տակ կքած:

Նկատի ունեցիր, ասաց փիլիսոփան:

Եվ զգոն եղիր, թե չէ,  աչքդ կթեքես, կտեսնես,

որ մնացել ես դատարկ սենյակում նստած,

Աստծո տված շորերով, այսինքն, բոլորովին մերկ,

դառնորեն քմծիծաղ տվեց հարևանս`

ևս մի անգամ ստուգելով դռների կողպեքներն ուփականները:

Եվ զգոն եղիր, ասաց փիլիսոփան:

Էհ, իսկ ամենակարևորը, չմոռանաս ինքդ հոգալ

            կարիքներիդ մասին

և հույսդ մի դիր ոչ բարեկամիդ վրա

և ոչ էլ մտերիմներիդ, ասաց հարևանս

և հրաժեշտ տալով ինձ`

պառկեց իր իսկ ձեռքով պատրաստած դագաղի մեջ

և մեռավ, նախօրոք

ամուր փակելով բոլոր դռները

և հանգցնելով բոլոր լույսերը սենյակների:

…Էհ, ասաց փիլիսոփան:

ԹԱՆԳԱՐԱՆ

Հանկարծ քեզ են նայում վաղուց մեռած մարդիկ:

Ահա, գրվեց առաջին տողն ու թեթև շունչ քաշեցիր

և մանրիկ քայլերով մտար հաջորդ սենյակ:

Ո՞ւր է մյուս կյանքը, հանկարծ մտածեցիր դու,

և ընդհանրապես ի՞նչ նորություն կա այնտեղից,

գլխի շարժումով բարևում էիր ինչ-որ կիսամերկ մարդկանց,

որոնք նախաճաշում էին հյութեղ խոտերի վրա  տարածված:

Ամուր սեղմեցիր մի մազմզոտ տղամարդու ձեռք,

ժպտացիր` ի՞նչ նորություն կա այնտեղից,

ո՞ւր է մյուս կյանքը, որ պիտի աստառի պես շրջվի,

և աստղերը դեղին մետաղադրամների նման

խշշոցով թափվեն հնամաշ գոգնոցի գրպանից:

Եվ մանրիկ քայլերով անցնում ես սենյակից սենյակ:

Այնտեղ բոլորը սպասում են քեզ,

դու արժանի ես գրկաբաց ընդունելության:

Պատերի տակ լուռ շարվում են, ոմանք զինված են,

իսկ մյուսները նայում են պատկառանքով, և վերջին

սենյակի դռները բացվում են իրենք-իրենց,

և սենյակի կենտրոնում, ոսկյա սարկոֆագի մեջ

պառկած է նա, ով ամենաշատն է քեզ սպասում: Ո՞ւր է…

հարցրեցի նրան, կամաց-կամաց պառկելով նրա կողքին,

ի՞նչ նորություն կա…հարցրեցի հարմար դիրքով պառկած:

Նա ձեռքի շարժումով հասկացրեց, որ լռեմ,

և դռները  փակվեցին իրենք-իրենց,

և ես լռեցի վերջնականապես ու արդեն լրիվ

խաղաղված:

ՀՆԱՐԱՎՈՐ ԵՐՋԱՆԿՈւԹՅՈւՆ

Իսկ երբ անջատված հեռուստացույցի պես քաղաքն է մարում,

և մի հերթական գիշեր փոխարինում է մի հերթական ցերեկվա,

դանդաղ լարում եմ զարթուցիչս հին

և սարսուռով խրվում երազներիս մեջ…

Երազներ, ուր ես ուժեղ եմ և ամենակարող,

անարգել անցնում եմ պատերի միջով

և, որն ամենակարևորն է` թեթևորեն սավառնում եմ օդում

և տեսնում եմ ամեն ինչ,

միայն քեզ չեմ տեսնում ոչ մի տեղ:

Իսկ ես քեզ որոնել եմ բոլոր գրքերի մեջ,

ուր աշխարհի ամենաուրախ քաղաքներն են ապրում,

ուր միայն հանդիպում են մարդիկ

և այլևս չեն բաժանվում:

Բայց դու չկայիր, չկայիր ոչ մի տեղ:

Ես քեզ որոնել եմ կինոների հերթերում,

կինոներ` անդավաճան սիրո պատկերներով լեցուն,

և միայն դու չկայիր, չկայիր ոչ մի տեղ:

Շրջել եմ կայարաններում` հեռու և մոտիկ,

և դիմավորել գնացքները բոլոր,

բայց դու չես գալիս ոչ մի գնացքով…

Եվ երազն անգամ մաշվում է գրքի պես,

գնալով դժվարանում է անցնելը պատերի միջով,

իսկ ամենավատն այն է, որ պարզապես

անհնարին է դառնում այս աշնան ցրտին

սավառնելն օդում բարակ քնաշորով…

Եվ տարիքս էլ այն չէ, հոգնել եմ արդեն,

ներիր, այլևս չեմ կարող թռչել,

չեմ կարող թռչել…

*

Առաջին սերը – անվերջ մոռանում ես նրան.

ցերեկները չես կարող հիշել, որովհետև դու

զանգում ես հեռախոսով, որովհետև քեզ

զանգում են հեռախոսով, որովհետև ինչ-որ

թղթեր ես ստորագրում, որովհետև քեզ ինչ-որ

թղթեր են ուղարկում` ցերեկները դու ծերանում ես

աննկատ, և երեկոյան դու ծերանում ես աննկատ

և միայն գիշերը, երբ թևիդ ժամացույցն արձակելով

դնում ես սեղանին` հիշում ես առաջին սերդ, որը չի ծերացել բոլորովին:

Դու գիտես, հազարավոր պատեր այն կողմ

նա ապրում է իր կյանքը, և դու

ապրում ես քո կյանքը, թեև արձակել ես

թևիդ ժամացույցն ու դրել ես սեղանին,

և վայրկյանները մրջյունների պես դուրս վազելով

ժամացույցից, հեռանում են քո կյանքից, կորչելով

սեղանին թափթփված գրքերի ու թղթերի արանքում:

Դու գիտես, հազարավոր պատեր այն կողմ գիշեր է:

Եվ հանգած են լույսերը: Ճիշտ այսպիսի մի լուսին

կախված է լուսամուտից և անտարբեր նայում է

նրան, ում կորցրել եմ վաղուց, ում մոռանում եմ

ցերեկները և երեկոյան մոռանում եմ դարձյալ,

և միայն գիշերները, երբ մնում եմ մենակ, հանում եմ

թևիս ժամացույցը, դնում եմ աչքերիս առաջ

և անձայն լալիս եմ անցնող կյանքիս համար,

և արցունքները կորչում են

սեղանին թափթփված գրքերի և թղթերի արանքում:

*

Երբեմն լույսերը մարում են, և ձյուն է գալիս այս ճանապարհին:

Նոր ծնված երեխան` մաքուր ու գեղեցիկ

առաջին ձյան նման: Օրորեցեք օրորոցները

և կտեսնեք հրաշքը, կտեսնեք, թե ինչպես է

ձյունը դառնում ծաղիկ: Իսկ երբ կժպտա

առաջին անգամ` սիրտդ կցավի անսովոր

մեծ երջանկությունից, կհենվես պատին,

զարմանքով կմտածես ինքդ քեզ` Աստված իմ,

ինչպե՞ս է այսքան մեծ երջանկությունը տեղավորվել

այսքան փոքրիկ օրորոցի մեջ և ինչպե՞ս է

տեղավորվելու սրտիս մեջ, որը շատ ավելի փոքր է

օրորոցից… Իսկ երբ այս ճանապարհի վրա լույսերը

հանգում են և պատուհանիդ սև պաստառին

սկսում են երևալ ներքև սահող ձյան հյուսքերը,

ճերմակ ու փափուկ լույս տարածելով` քեզ կթվա,

թե այդ դու ես  բարձրանում վեր, ճիշտ այնպես,

ինչպես կամրջից սուրացող գետի ալիքներին

նայելիս թվում է, որ գետը կանգնած է և դու ես,

այդ դու ես կամրջի հետ սուրում առաջ…

Բայց ես հիմա բարձրանում եմ վեր առանց կասկածի,

բարձրանում եմ առանց թևերի և առանց զարմանալու,

որովհետև գիտեմ, շատ հազվադեպ, բայց պատահում է,

և ո՞ւմ հետ չի պատահել այդպես`

երբ երջանկությունդ շատ է մեծ,

և դու բառ չես գտնում արտահայտելու համար…

*

Ցածրաձայն խոսիր, ասում է կինս,

որ երեխան չարթնանա –

և ես քայլում եմ ոտիս մատների վրա,

զգուշորեն  բացում-փակում դռները,

զսպում եմ հազս, որ երեխան չարթնանա:

Երեխան, որը երազի մեջ ինչ-որ անհեթեթ

բաներ է տեսնում և մեկ ժպտում է

և մեկ էլ թաթիկներն է թափահարում հանկարծ…

Անջատիր հեռուստացույցը, ասում է կինս,

որ երեխան չարթնանա:

Պատերազմից են խոսում, ասում եմ կնոջս,

քաղաքական գործիչներ են, տեսնենք ինչ են ասում,

ասում եմ կնոջս, թող մի քիչ մնա:

Դե լավ, ասում է կինս,

թող մնա, ասում է կինս,

միայն ասա մի քիչ հանգիստ խոսեն,

մի քիչ խաղաղ խոսեն, որ երեխան չարթնանա…

ԵՐՋԱՆԿՈւԹՅԱՆ  ԾԱՆՐ  ՕՐ

Ավարտված երգը, պատռված փուչիկի նման սմքած`

կուչ է եկել սեղանի մի անկյունում,- հատակին փոշի

և զանազան մանր կենդանիներ, անփոփոխ կերպարանքով`

առաջին փարավոնից մինչև մեր օրերը, և մի բարակ

թախիծ, որ աննկատ թրջում է մթնող փողոցները:

Ուսանողական արկած մի պառավող տիկնոջ կացարանում,

սիրտդ լի է խանդավառ զգացմունքներով տարբեր, իսկ

ստամոքսիդ մեջ միակ կոտլետը հանձնվել է  առանց

դիմադրության, և պատուհանի կոտրված ապակին

չի թողնում, որ կարգին հարբես, և դուք շարունակում եք

երջանկությունից խոսել, իսկ դու մտածում ես,

որ երջանկությունը կատարյալ կլիներ, եթե կարողանայիր

դուրս գալ ճաշարանի փակվելուց գոնե կես ժամ առաջ…

Ձեռքդ տանում ես ուսին, շոյում ես թևը գիրուկ –

պատուհանի կոտրված ապակին քեզ խանգարում է սիրել,

իսկ զանազան մանր կենդանիները շարունակում են

անտարբեր վազվզել` ինչ-որ անհասկանալի

հիերոգլիֆներ գծելով հատակի փոշու վրա… Երբևէ

երջանիկ եղե՞լ եմ, հարցրեցի ինքս ինձ տարիներ հետո,

երբ վերադառնում էի պառավող տիկնոջ թաղումից,

որն, ի վերջո, պառավել էր հիմնավորապես և սմքած

կուչ էր եկել սեղանի վրա…Հիմա էլ ո՞ւմ հետ խոսեմ

երջանկության մասին, հարցրեցի ինքս ինձ,

ավարտված է երգը, ասաց փողային նվագախումբը,

և փողոցը մթնեց մեկից, – ավարտված է, հաստատեց լուսինը`

պատուհանի կոտրված ապակին, և աստղերը` զանազան

մանր կենդանիներ, անփոփոխ կերպարանքներով,

շարունակում էին անտարբեր վազվզել` ինչ-որ անհասկանալի

հիերոգլիֆներ գծելով երկնքի սևացող աստառին…

ՎԵՐՋԻՆ ՄՈԼՈՐԱԿԸ

Մի տխուր ուսանող, որ ոչինչ չունի սովորելու,

չորս պատ, դատարկ սենյակ և մի խանդավառ արև,

որ տեղի-անտեղի մտնում է պատուհանից ներս

և տնտղում է սենյակի պատերը և ոչինչ չի գտնում

մի դեղնած պլակատից բացի, որի վրա  անճոռնի

դինոզավր էր նկարած, որը շրջում էր քաղաքային

պուրակի ծառերի արանքում, իսկ վերևում գրված էր.

ՙՊահպանենք բնությունը` առավոտյան ժամը իննից

մինչև երեկոյան ժամը 5–ը, ընդմիջում` 12-ից մինչև մեկը՚:

Իսկ քաղաքային պուրակի ծառերը կանաչում ու ծլում էին

խստիվ համապատասխան ցուցումին, իսկ շաբաթ

և կիրակի` չքվում էին երկրի երեսից: Եվ մի շաբաթ օր,

երբ արևը սովորականի նման ներս նայեց պատուհանից –

զարմանքից քիչ էր մնում մայր մտներ` չկար տխուր ուսանողը,

և դինոզավրը չկար, ծառերն էլ չկային – միայն

գրությունն էր մնացել. ՙՊահպանենք բնությունը…՚:

Իսկ դա տեղի էր ունեցել ուրբաթ երեկոյան, երբ մարդիկ

հոգնած վերադառնում էին տուն և ուշադիր նայում էին

իրար երեսի և կամ լրագրերի մեջ գլուխները թաքցրած`

համաչափ շնչում էին` խանդավառ հոդվածների

բույրով արբեցած… Ուրբաթ երեկոյան, երբ տխուր

ուսանողն առաջվա նման ոչինչ չուներ սովորելու

և կեսքուն-կիսարթուն պառկած էր սենյակի ուղիղ

կենտրոնում, դինոզավրը հանկարծ սահեց պլակատից

և  պոկվելով պատից, դանդաղ մոտեցավ և կանգնեց

ուսանողի առաջ. ՙԱստվածային նշան է,- ուսանողն ասաց-

բարի է սկիզբը մեր ճամփորդության՚- և շարժվեցին:

Եվ դինոզավրը, որ մինչ այդ լուռ էր, անսպասելիորեն

խոսեց մաքուր գրական հայերենով. ՙԹեկուզ մի անգամ էլ

ծնվես այս մոլորակում, չես մոռանա ոչինչ, երջանկությունը

շատ նուրբ ծաղիկ է, ավաղ, չի ծաղկում ցուրտ երկնքի տակ,

իսկ ով մեռնում է ժամանակից շուտ, հետո կմեռնի էլի ու էլի,

միայն մի ծաղիկ, որ անուն չունի, կուղեկցի նրան երկու

աշխարհում, մթնում լույս կտա, իսկ առավոտյան կլինի

կողքին և լույսը կլինի ավելի պայծառ՚- և հոգնած լռեց:

ՙԱստվածային նշան է,- ուսանողն ասաց,-բարի է սկիզբը

մեր ճամփորդության՚… Եվ հայտնվեցին զարմանահրաշ

մի մոլորակում, մի տխուր ուսանող և մի անճոռնի դինոզավր,

և ուսանողն ութ անգամ ավելի էր տխուր,

և դինոզավրն ութ անգամ ավելի էր անճոռնի և այնքան

շատ բան կար սովորելու այդ զարմանալի մոլորակում:

Ձեռք-ձեռքի տված քայլում էին մոլորակի միակ փողոցով,

իսկ փողոցի եզրին շարված էին հենց այն ծառերը, որոնք

շաբաթ և կիրակի լքում էին պուրակները քաղաքային:

Քայլում էին նրանք և ուզում էին երազել  և ոչինչ

չէր ստացվում` երազները թեթև էին այստեղ ուղիղ 8 անգամ,

ութն անգամ անգույն: Եվ առաջինը ինչ տեսան նրանք`

աղբանոցներն էին անթիվ, անհամար, շքեղ ու հարուստ,

ճոխ աղբանոցներ, որպիսիք չեք տեսնի երկրի երեսին.

պրիմուսներ, նավթավառներ, պարուսինե կոշիկներ, կոտրված գրասեղաններ, գրականագիտական հոդվածներ, թեկնածուական դիսերտացիաներ, սուլիչներ, փուչիկներ, հավատարմության խոստումներ, կինոաստղեր, բանաստեղծություններ, սիրային նամակներ, պրեզիդենտության թեկնածուներ և մի գնդացիր,որը անվերջ ու շարունակ կրակում էր բոլոր ուղղություններով, և մի

ամբիոն, որը նետել էին հռետորի հետ միասին և նա,

ակնոցն ուղղելով շարունակում էր միտքը զարգացնել…

Երջանիկ զույգեր, ջերմ վերաբերմունքներ, սոխակների

քառաձայն երգչախումբ, փետրահան արված թևավոր մտքեր,

առողջ դատողություններ, տեղին դիտողություններ,

կարճ փոխանցումներ և բարձեր, որպես սառը զենք

կցված դատական գործերին… Ձեռք-ձեռքի տված

քայլում էին մոլորակի միակ փողոցով և տխուր ուսանողը

հանկարծ հանդիպեց իր հորեղբորը` սապատավոր ու

սրամիտ մի ծերուկի, որը մեռել էր վաղուց, ժառանգելով

իր սիրասուն զավակներին քաղաքային լրագրի

համարները բոլոր, որ խնամքով հավաքել էր իր ամբողջ

կյանքի ընթացքում,-հորեղբայրը, որն անցավ առանց

գլուխը շարժելու, իսկ ուսանողը քար էր կտրել զարմանքից

և երկար ժամանակ շարունակում էր կտրել, նկատելով,

որ իր հորեղբոր սապատն ամենևին չի ուղղվել գերեզմանում…

Չափազանց ջերմ էր հանդիպումը Նոյ նահապետի հետ,

որը շվարած կանգնել էր և մորուքն էր փետում,

և կարճ զրույցից հետո պարզվեց, որ ջրհեղեղը վտանգված է,

որ ջրհեղեղի համար նախատեսված ջուրը քոռուփուչ են արել`

բոստաններ են ջրել, ավտոներ լվացել, ցրել են դեսուդեն

ու հետքն անգամ չկա, իսկ տապանի մեջ խոզեր է բուծում

ինչ-որ ստահակ, ինչ-որ տարօրինակ խոզեր, որոնք

ցերեկը հաչում են շան պես, իսկ գիշերները

հարբում ու լալիս են անմխիթար… Անսահման հուզիչ պահ էր,

երբ նրանց դեմ ելավ Դոն Կիխոտն` անձի,

արդարության զինվորը հին, որը մի կերպ քայլում էր

շքանշանների ծանրության տակ կքած, հին զինվորը, որին

խփել էին քարերով, նիզակով ծակծկել, և սպանել էին

աշխարհի բոլոր պատերազմներում, խեղդել ջրի մեջ,

թունավորել գազերով, ձին սատկել է գազերից, իսկ ինքը,

փառք Աստծո, ողջ է մնացել, իսկ Սանչո՞ն` նա վաղուց

լքել է տիրոջը և նվիրվել է գիտությանն անմնացորդ,

և հիմա դիսերտացիա է գրում. ՙԴոն Կիխոտը և ինչպես

պայքարել նրա դեմ՚ թեմայով… Հին զինվորը,…երկրի

երեսին չկա ոչ մի պատ, որի տակ նրան

գնդակահարած չլինեին…: Առավել հուզիչ էր բաժանումը,

և մեծարգո Դոնը անչափ սրտաշարժված խնդրեց

ուսանողին և ուղեկցին նրա, որպես հիշատակ

այս սքանչելի հանդիպումից, լուսանկարվել աղբանոցների

սքանչելի ֆոնին` կողք-կողքի, միասին կաղախան հանված, մեղմ քամուց ճոճվելով…

…Զարմանալի մոլորակ, փողոցից քիչ հեռու

ցախավելներն էին ցցվել` բնության զարդը միակ,

և ամեն ցախավելին` սև սերթուկավոր մի ագռավ,

անշարժ` իմաստուն լռության մեջ խորասուզված:

Աննման մոլորակ – ասֆալտած երկնքով, հատուկենտ

աստղեր` ծերտի մեջ կորած և բուրդը տված այծամարդու պես

մի ոսկրոտ լուսին կաղամբ է ուտում օրը ութ անգամ:

Հրաշալի մոլորակ – բազմահարկ, շքեղ գերեզմանոցներով,

և հանգուցյալներ, պառկած ոսկեզօծ դագաղների մեջ,

պճնված ընտիր հագուստ-կապուստով, իսկ աչքերի տակ`

կապտուկներ անթիվ, քթերը ջարդված, սմքած փորերով –

նշան այն բանի, որ մինչ մեռնելը չեն կերել ոչինչ քոթակից

բացի – օրը ութ անգամ… Սքանչելի մոլորակ` ուր ամեն ուրբաթ

օրվա ավարտին, գիշերվա ինչ-որ անհայտ մի ժամի,

երբ փողոցներից վերանում են մարդիկ, երբ վերջին քնատ

տրամվայն է անցնում չորչորուկ կողերն օրորելով,

գիշերվա ինչ-որ անհայտ մի ժամի, ծանր շնչելով

մի տարօրինակ կենդանի մտնում է մոլորակի միակ փողոցը,

բազմաթիվ ոտները քսելով ասֆալտին, հազիվ շարժելով

մարմինը վիթխարի…Այդ անճարակ կենդանին,

որի ազգականները վերացել են վաղուց, որովհետև

ոչ արագ վազել են իմացել, ոչ մահացու խայթել,

ոչ կծել, ոչ թունավորել, ոչ օպերատիվ քծնել

և ոչ էլ մատնել օրվա խաղաղ պահերին…: Իսկ այս մեկը,

իր բազմաթիվ ոտները քարշ տալով դանդաղ սողում է

փողոցով, գիշերվա անհայտ մի ժամի…

 -Այդ դո՞ւ ես, – հարցրեց ուսանողը տխուր:

 -Այդ ես եմ, – ասաց դինոզավրը միակ:

Եվ եկեղեցու զանգերը հնչեցին մեկից և փողային

նվագախումբը նվագեց Շոպենի հանրահայտ մեղեդին,

և դուդուկահարները ձգեցին անսահման տխուր

և անսահման սրտամաշ մի մեղեդի, և երկնքից հանկարծ

ծաղիկներ թափվեցին, և ուսանողը ծնկի իջավ

և ձեռքերը պարզեց նրան, պաղատելով.

Մի վերանա, խնդրում եմ քեզ, մի վերանա,

խնդրում եմ նորից ու նորից, մենք միասին կզբոսնենք

քաղաքային պուրակի ծառուղիներով, դու  ջուր կխմես

ցայտաղբյուրից, դու պաղպաղակ կուտես, հեռուստացույց

կնայես, կխոսես հեռախոսով, լեզուներ կսովորես, կինո

կգնաս, հետո գարնանային, կամ աշնանային մի գեղեցիկ օր

կհանդիպես մեկ ուրիշ դինոզավրի, կամուսնանաս,

տուն-տեղ կդնես…-

   Իսկ դինոզավրը երկար լուռ մնաց և հետո ասաց.

Չկա ոչ մեկը, ոչ մեկը չկա, ես միայնակ եմ և ես էլ չկամ…-

Հետո շրջվեց, դանդաղ հեռացավ… Իսկ փողային

նվագախումբը գնաց նրա ետևից, և դուդուկահարները

գնացին նրա ետևից, իսկ ուսանողը նայում էր կարկամած,

տեսնում էր` ինչպես է միակ դինոզավրը, վերջին դինոզավրը

քիչ-քիչ հեռանում, քիչ-քիչ վերանում, սուզվում էր քիչ-քիչ

սուլիչների մեջ, փուչիկների մեջ, թեկնածուական դիսերտացիաների, առողջ դատողությունների, տեղին դիտողությունների, բուսաբանական հոդվածների,

հավատարմության խոստումների, կոտրված գրասեղանների,

պրիմուսների, նավթավառների, նեյտրոնային ռումբերի,

պրեզիդենտների և ամբիոնի, որը նետել էին հռետորի հետ

միասին և նա ակնոցն ուղղելով, դեռ շարունակում էր միտքը

զարգացնել. ՙ…Բնությունը…ահա…մի խնդիր…տաս էջ…գրավոր…՚…

 Եվ մեն մի ագռավ, որը ուշադիր

լսում էր նրան, գլուխն օրորեց, ասաց հարգանքով.

Կեցցես, կռռա~ավո…                                                                                                                        

   Հրեշտակներ մանկության երկնքից

                     1986 – 1992

*

…Ահա հեռու Եվրոպան: Լույսը, որ մեկ նվաղում է

և մեկ էլ պայծառանում, հիվանդի թույլ սրտի

անհավասար բաբախյունի նման:

Ահա, ձեռքերս արյունոտված և ոտներս քրքրված`

դժվար է ճանապարհն այս լեռների ու քերծերի միջով,

ուր գայլերն են հետապնդում որսորդներին

և դարանակալ սպասում են թփերի ետևում

և փոսերի մեջ ապահով թաքնված:

Ուր ծառերը գլխիվայր են աճում` արմատները

երկինք պարզած և պտուղները հողի մեջ,

ինչ-որ տեղ, խորքերում, իսկ գետերը

հոսում են լեռն ի վեր և հանգստանում են միայն

հասնելով ամենա-ամենաբարձր գագաթին…

Ուր մարդիկ ծնվում են ծերացած, և ապա,

տարիների հետ դանդաղ մանկանում:

Ուր սկզբում պատիժն է,

իսկ հանցանքը հետո է լինելու,

ուր սկզբում ծափերն են,

իսկ երգը հնչում է հետո,

ուր սկզբում քանդում են ամեն ինչ

և Աստված շրջում է անտուն…

Ահա նորից մի քար: Հեռվում էլի քարեր:

Ահա հեռու Եվրոպան և լույսերը մոտեցող`

գայլերի վառվող աչքեր…

 ՄԻ  ՔԱՆԻ  ՃՇՄԱՐՏՈւԹՅՈւՆ

Հարցրեք ինձ երջանկության մասին և ես ձեզ կասեմ,

որ այդ անունով ծառ չկա աշխարհում,

չկա աշխարհում այդ անունով թռչուն

և կա միայն գազան, որն ուտում է մյուսին առավոտյան,

նաև կեսօրին, ապա` երեկոյան…

Հարցրեք ինձ արդարության մասին և ես ձեզ կասեմ,

որ այդ անունով ծաղիկ չկա հողի վրա,

որ այդ անունով ձուկ չի լողում ծովերում,

և կա միայն գազան – մնացածը կրկնվում է նույնությամբ`

առավոտյան, կեսօրին, երեկոյան…

Հարցրեք ինձ խաղաղության մասին և ես ձեզ կասեմ,

որ այդ անունով աստղ չեք գտնի երկնքում,

որ այդ անունով լեռներ չկան հողի վրա,

և կա միայն բնազդը, որ խենթանում է արյան բույրից,

իսկ հետո…շատ ճիշտ է…նույն պատմությունն է սովորական`

առավոտյան, կեսօրին, երեկոյան…

Ահա, լսո՞ւմ եք, որսորդական փողը հնչեց,

ազդարարելով օրվա սկիզբը, ահա, լսո՞ւմ եք,

ձիերի սմբակների դոփյունից դողում են ծառերը սմքած,

ահա, լսո՞ւմ եք, պայթում է սիրտս տագնապից ու վախից

և օղակն է սեղմվում կամաց-կամաց, օղակը,

որը շարժման մեջ էր արդեն վաղուցվանից… Իսկ եթե

չկան էլ ուրիշ հարցեր, ապա, հարցրեք ինձ, ի վերջո,

ո՞վ ես դու – և ես ձեզ կասեմ,

որ ես ոչինչ եմ` փոքրատառով, սովորական մի ոչինչ,

որը ոչ հպարտ է հնչում և ոչ էլ որևէ մի այլ

տոնայնությամբ… Ավելի ոչինչ, քան թե նրանք, ովքեր

գնում կամ գալիս են ավտոբուսներով, ովքեր քաղաքային

թերթերն են կարդում` առաջինից մինչև վերջին տառը,

ովքեր խանութից խանութ են անցնում անվերջ, դատարկ

տոպրակները գրպանները խրած, ովքեր գլխահակ ու արագ

անցնում են պատերին ու սյուներին փակցրած ազդագրերի

կողքով, գույնզգույն աֆիշների և իմ կողքով, չնայելով

ու չնկատելով ինձ, նույնիսկ երբ իմ միջով են անցնում –

Դժվար է, ասում եք, ապրել այսպես, ինչ խոսք, հեշտ չէ

ամենևին, բայց հավատացեք, ամենադժվարն առաջին

հազար տարին է, հետո ամեն ինչ դառնում է սովորական,

հետո սկսում է կրկնվել անվերջ`

առավոտյան, կեսօրին, երեկոյան…

ՍԻՐՏ

Հին բառերի մեջ ամենաշատը դու կարող էիր խաբվել,

դու, թեև այնպես

խնամքով  ու հոգատար թաքնված էիր մարմնի

ամենախորքում, ամուր ու ճկուն ոսկորներով ցանկապատված:

Դու, ամենանուրբն ու ամենազգայունն ու նաև

անհրաժեշտն ու միաժամանակ, խաբվածը բոլորից:

Դու ցանկացել ես տեսնել և աչքերը փակել են աչքերդ,

դու ցանկացել ես գրկել և ձեռքերը բռնել են ձեռքերդ,

իսկ ձեռքերը կախվել են խաչված` դատապարտված

ստրուկների նման` հին Հռոմի ճանապարհին:

Դու ցանկացել ես լսել և ականջները խուլ են ձևացել,

դու ցանկացել ես վազել, իսկ ոտքերը

տարել են քեզ բոլորովին ուրիշ ճանապարհով…

Դու անվերջ ինչ-որ բաներ ես ցանկացել,

բայց քեզ հաճախ խեղդել են ծխախոտի ծխի մեջ

և կամ թմրացրել գինով և օղիով դաղել:

Դու, անզոր ու անօգնական,

ինչպես երեխա` բարուրի մեջ ամուր փաթաթած…

*

Հնարավոր չէ այս ամենը պատմել հին լեզվով,

հին բառերով, որոնք անվերջ կտրատվում են

փթած թելի նման:

Հնարավոր չէ ուղիղ կանգնել հին ոտների վրա,

կոշիկներով, որ կարվել են մ. թ. ա.

դինոզավրի կաշուց, որի վրա դեռ պարզ երևում է

անհայտ եղանակով դաջված սիրտը` նետով խոցված…

Ի վերջո, հնարավոր չէ մոռանալ քեզ, այստեղ,

այս ավերված քաղաքում, ուր մոմեր են

թափառում խավարի մեջ, և բոլորը քեզ են որոնում

ծնկի իջնելու քո խոցված մարմնի առաջ`

բռունցքներում սեղմած արցունքի մի քանի կաթիլ,

և լացը խնամքով  փաթաթած նորածնի բարուրով:

Որովհետև հնարավոր չէ պահել արցունքն այս հին

աչքերի մեջ, լացը կոկորդի մեջ,

մինչև նոր օր բացվի վարագույրների նման

և երևա մարմինդ

նետերով խոցված

ԿՐԿՆՎՈՂ  ՊԱՏՄՈւԹՅՈւՆՆԵՐ

…Մի բարձր տեղ կանգնած պատմում էր:

Ոչ մի խոսքին չէին հավատում, բայց

լսում էին ուշադիր, որովհետև նա առաջին մարդն էր,

որ վերադարձել էր: Մենք գիտեինք, որ ոչ ոք

չի վերադառնում: Ոչ ոք: Թեև շատերն են

հեռացողներին համոզել, խնդրել,արտասվել,

համառել են, ապացուցել… բայց ոչ ոք

չի վերադարձել: Կա մի խիստ թաքուն

ենթադրություն: Ոչ ոք չի խոսում այդ մասին:

Ոչ ոք չի գրում: Բայց բոլորն էլ խիստ թաքուն

ենթադրում են, իբր, չեն վերադառնում, որովհետև

դրա համար չեն գտնում ոչ մի հիմնավոր պատճառ:

Իսկ նա առաջին մարդն էր: Մի բարձր տեղ

կանգնած պատմում էր: Ձեռքերը բարձրացնում էր

վեր, հետո դանդաղ իջեցնում էր, տարածում էր

մեկ աջ, մեկ ձախ, հետո դանդաղ իջեցնում էր:

Աչքերը փակ պատմում էր և աչքերը բացեց

միայն այն ժամանակ, երբ առաջին քարը

թափով հարվածեց թիկունքին /դառնությամբ

նայում էր մեզ իր բաց աչքերով, բայց երևում էին

նրա մյուս աչքերը փակ, որ ավելի էին դառնացած…/

և երկրորդ քարը, հետո մնացած բոլոր քարերը

տեղացին նրա վրա և նա դանդաղ իջեցրեց

ձեռքերը և դանդաղ տապալվեց գետնին

և դառնությունը ծորում էր նրա բոլոր`

բաց ու փակ աչքերից…

ԿԱՐԱՊԻ  ԵՐԳԸ

ՌՈւԲԵՆ ՖԻԼՅԱՆԻՆ

Վերջին անգամ եմ երգում,- բռի մեջ հազալով զգուշացրեց

կարապը, նախքան վիզը վեր ձգելն ու հայացքը երկինք

հառելը, չնայած հիմա լավ չեմ հիշում` նրա աչքերը

բա՞ց էին, թե` փակ, այդ պահին, որը սովորաբար վճռական է

կոչվում: …: Վերջին անգամ է երգում,- վստահաբար

տմբտմբացրին գլուխները ոմանք` նրանց մեջ կային

նաև թռչուններ և զանազան այլ մարդիկ, չնայած հիմա

լավ չեմ հիշում` վիշտը նրանց հե՞տ էր, թե՞ սովորականի պես

անձրև էր գալիս իրիկվա այդ ուշ ժամին: Իսկ ընդհանրապես

առավոտ էր` ձմեռային պարզկա մի գիշեր, խոշոր փաթիլներով

ձյուն էր գալիս և անձրևի առաջին կաթիլները թմբկահարում էին ավտոյի մետաղյա տանիքը, վերջին դեղին տերևները

պոկելով հետզհետե սմքող ծառերի անպաշտպան

մարմիններից… Իսկ ընդհանրապես, սիրում եմ օրվա այս պահը,

երբ դեռևս այնքան մութ չէ, որ չտեսնես լճի վրա չգիտես թե

որտեղից հայտնված ճերմակ բարձերը, այնինչ, դրանք

կարապներ են, գլուխները թևերի տակ թաքցրած, սակայն

դու արդեն հասցրել էիր խորանալ մանկությանդ անկողնու

ծալքերի մեջ և գլուխդ վիթխարի բարձին դրած, լսում էիր

անձրևի առաջին կաթիլները, ձյան փաթիլները խոշոր`

ձմեռվա պարզկա մի գիշեր, երբ ընդհանրապես առավոտ էր

և սովորականի պես անձրև էր գալիս իրիկվա այդ ուշ ժամին…

 …Վերջին անգամ եմ երգում,- բռի մեջ հազալով

զգուշացրեց կարապը և վերջացավ ևս մի օր

ու տարին դարձավ ամիս:

*     

 Հեռվում կան ուրիշ քաղաքներ, համոզվեցի ես, երբ ինքնաթիռը

բարձրացավ երկինք, իսկ երկինքը բարձրացավ ավելի վեր:

Ներքևում ամպեր են ճերմակ, տեղ-տեղ թուխ

երանգավորումներով և ես երկնքի ու ամպերի արանքում

անհանգիստ շուռումուռ եմ գալիս փափուկ բազկաթոռի մեջ

ընկղմված: Ծանր է բաժանումը հողից, և առավել ծանր է

թռչել` երկնքի և երկրի արանքով, երբ քեզ հետ չէ Աստված:

Եվ ես որոնեցի աստղերը և տեսա, որ բոլորն էլ իրենց

տեղերում են` ահա Ցիցերոնը պայծառ շողերի մեջ: Թևերը

հանդիսավոր տարածելով աջ ու ահյակ` խոսում էր ծերության,

բարեկամության, բայց հիմնականում պարտավորությունների մասին: Զարմանալիորեն ուրախ էր Ջոն Կիտսը – մեզ տես-

նելով ձեռքը վեր պարզեց և կանչեց` ողջույն ցնծություն,

տխրություն ողջույն, սակայն ողբերգական էր Էսքիլեսի տեսքը,

կանաչ ճաճանչների մեջ էր Բորխեսը, որը երազում էր

Նոբելյան մրցանակ ստանալ, ինչից համառորեն հրաժարվում էր

Սարտրը, իսկ Բունյուելը առիթը չէր կորցնում չարախնդալ

այդ առիթով, և չկար միայն Նիցշեն – ամենաջերմեռանդը

հավատացյալներից` զի չես կռվի նրա հետ, ում չես տեսնում,

                                   զի չես ատի նրան, ում չես սիրել երբևէ,

                                   զի չես կորցնի այն, ինչը չես ունեցել բնավ…

Հեռվում կան ուրիշ քաղաքներ` համոզվեցի ես, երբ ինքնաթիռը

բարեհաջող վայրէջք կատարեց Կահիրեում, և օդակայանի

բարձրախոսը կանացի ձայնով խոսեց

անտարբեր ու անծանոթ լեզվով: Եվ անցավ ևս մի օր:

ԱԹԵՆՔ

    Վերջին գիշերը պիտի անցնի առանց փորձության:

Ես հետո իմացա: Չեղան երկրաշարժեր: Եվ ոչ մի հրաբուխ

չփորձեց խախտել խաղաղությունը համատարած:

    Մի հին մեքենայի մեջ խցկված գնում էինք քաղաքից

դուրս,  իսկ ճանապարհի երկու կողմերում սկավառակ էին

նետում ու գունդ էին հրում բարեկազմ, մկանուտ ու բոլորովին

մերկ տղամարդիկ:

    Ինչպես նաև ծառեր, որոնք հազիվ էին զսպում աճելու

անզուսպ ցանկությունը, որովհետև գիշեր էր, որովհետև

պետք էր հանգստանալ:

   Ինչպես նաև անցորդներ, գեղեցիկ ու թարմ ժպիտներով`

բավականին հին հունական դեմքերի վրա:

   Ինչպես նաև տաճարներ, բերնեբերան լցված տուրիստներով,

որոնք անվերջ լուսանկարվում էին ու անվերջ զարմանում

հույն աստվածների, կիսաստվածների խստակյացության

ու համեստության վրա, որ ահա, քանի հազար տարի ապրում են

այս չոր ու ցամաք կացարաններում` առանց կոմունալ

հարմարությունների, առանց էյրքընդիշնների, առանց

փոխառությունների և կարևորը` առանց բողոքելու,

գործադուլների – օլիմպիական հանգստությամբ:

   Եվ ո՞րն է անմահության գաղտնիքը, հարցրեցի ես

մեքենայի վարորդին, որը բարեգործականի նախագահն էր,

և բժիշկ էր աշխատում բարի գործերից ազատ ժամերին:

Եվ ի՞նչ գործ ունի բժիշկն այս անմահ մարդկանց մեջ, այս

համատարած անմահության մեջ:

   Բժիշկը ոչինչ չգիտեր անմահության մասին, նա մի

սովորական հրաշալի մարդ էր, որի սիրտը ցավում էր

անբուժելի կարոտից, իսկ լյարդը լցված էր քարերով,

և իր ծայրահեղ հայրենասիրության պատճառով,

ենթադրում էր, որ դրանք կարող են նաև խաչքարեր լինել…

   Ինչպես նաև հայեր և համատարած կարոտ, որը ոչ մեռնում է

և ոչ էլ բուժվում այս համատարած անմահության մեջ:  

ԳՆԴԱԿԱՀԱՐՈւԹՅԱՆ  ՄԻ ՊԱՐԶ  ԱՌԱՎՈՏ

…Եվ էլի նույն գրքերը, տարբեր տարիքի մարդիկ,

ինչ-որ խառը շորերով, կողք-կողքի շարված,

զննում էին ինձ անթարթ աչքերով:

   -Նայիր ալ Կահըրա, ով հայ,- ինչ-որ տարօրինակ

հայերենով բացականչեց ծերունի արաբը, որն ինչպես

հետո պարզվեց, ընդամենը քառասուն տարեկան էր,

պարզապես, անսպասելի գիրացել ու ծերացել էր

իր անհեթեթ շորերի մեջ, և անտանելի շոգ էր

և այսպես կարելի էր ավելի ու ավելի ծերանալ:

Ինչպե՞ս մոռանալ այս քաղաքը: Սբ. Գևորգ հյուրանոցը

որի պատուհաններին գրեթե քսվելով կայծակի

արագությամբ բարձրանում էր մի պատ` վաղ առավոտյան

և ապա` երեկոյան ժամը հինգից հետո: Իսկ

մնացած ժամերին պատը անշարժանում էր, որովհետև

անտանելի շոգ էր և ամեն ինչ անշարժանում էր:

Եվ մի առավոտ, երբ բացեցի պատուհանը, իմ դեմ

բացվեց մի հրաշալի տեսարան` ամենուր պատ էր,

սքանչելի, հասուն և ավարտուն մի պատ:

Նայիր պատին, ո՜վ հայ,- զարմանալի մաքուր հայերենով

բացականչեցի ես, որ հասցրել էի ավելի շուտ ծերանալ,

մինչև քառասուն հասնելս, թեև քաղաքը ուր ծնվել եմ

նախքան բոլոր այս պատմությունները, չուներ գիրացնելու

որևէ հատկություն և աչքի էր ընկնում խայտառակ

ձմեռներով…

Նայիր պատին, ո՜վ հայ,- զիլ ձայնով ճչացի ես, երբ

ծնվում էի, երբ, ընդհակառակը, ամառ էր և շոգ

և պատն աճում էր ինձ հետ, բարուրից տեղափոխվում

օրորոց, և, նույնիսկ, քայլել սովորեց ինձանից արագ,

աճում էր, մինչ ես ոտանավորներ էի սերտում,

վազվզում էի փալաս-փուլուսից սարքած գնդակի ետևից,

տակառի օղակ էի գլորում և կարդում էի զանազան գրքեր…

   Եվ էլի նույն գրքերը:

   Տարբեր տարիքի մարդիկ` ինչ-որ հեռավոր նմանությամբ,

զարմանալիորեն ծանոթ շորերով, զննում են ինձ անթարթ

աչքերով, կողք-կողքի շարված պատի տակ`

գնդակահարության մի պարզ, սովորական առավոտ:

*

Նորից օր է:

փողոցները նորից լցվել են տարբեր

չափսերի կոշիկներով, վերնաշապիկներով,

տաբաթներով, տարբեր մակնիշի ժամա-

ցույցներով: Ահա,ավտոբուսի կանգառում

 դանդաղորեն մաշվում են երեք վերնաշապիկ,

վեց կոշիկ, երեք թաշկինակ և երեք

ժամացույց, որոնք իրարից անտեղյակ

նույն ժամն են ցույց տալիս:

*

Մի կյանքը քիչ է:

Երկուսն ավելի է քիչ- կարճ լռությունից հետո

ասաց մյուս ծերունին:

Սակայն ամենաքիչը երեքն է:

Ամենալավը մեկն է, բայց մի քանի անգամ,-

նկատեց մյուս ծերունին,

որն ինչպես երևում էր, ամենևին զուրկ չէր

հումորից….

……………………………………

Ամռան արևը տաքացնում էր

հազարամյա տապանաքարերը զույգ`

հայր ու որդի նրանց տակ, կողք-կողքի

խաղաղ զրուցում էին

հավերժության մեջ…

 ՊԻԵՍ

Աշունը բարձրացնում է իր դեղին վարագույրները,

և մի պառավող օրիորդ է երևում բեմի խորքում.

որ լացակումած կարդում է Կաֆկայի օրագրերը,

որոնք կարող էին նաև իրենը լինել:

Սա մի նոր պիես է, որի մանրամասները մտմտալիս

ես նայում էի լուսամուտից, ուշադիր նայում էի,

թե ինչպես է փողոցն անցնում մի մանկամարդ տիկին,

որին ես սիրել եմ շատ տարիներ առաջ…

Ընդամենը մի փողոց, որը պիտի անցնի նա խուսանավելով

արագընթաց ավտոների արանքով, և կյանքը, որի

հաճույքների միջով անցա ես – երբ աշունը

բարձրացնում էր իր դեղին վարագույրները –

անցա ես հմտորեն խուսանավելով և ուժասպառ

հասնելով ձմռան պատին, և հերոսներից մեկը

գունավոր թասակը գլխին պիտի դուրս գա բեմ

ու պիտի ասի. կյանքը մի արատ է, որը բուժվում է մահով,

կամ ընդհակառակը, եթե դուք դասական ողբերգության

սիրահար եք: Եվ ընդհանրապես, կուզենայի մի քանի

խոսք ասել աշնան մասին, քանի դեռ մանկամարդ

տիկինը չի անցել փողոցը, քանի դեռ ես նայում եմ

լուսամուտից դուրս, քանի դեռ պառավող օրիորդը

դեռևս չի պառավել վերջնականապես:

Բայց դա կլինի

          բոլորովին ուրիշ ողբերգություն:

*

…Եվ հավը կխոսի երկրորդ անգամ: Հեռվից կլսվեն

անորոշ ձայներ և մուրճերի թխկթխկոց: Կերգեն քարերը:

Ծառերը կկանաչեն և առատ ձյուն կտեղա:

Կհնչեն կրակոցներ և հրավիրյալները հյուրասենյակից

աղմուկով կտեղափոխվեն գրադարան: Ընդհանրապես

աղմուկ է, սակայն ուշադիր լսելու դեպքում, նույնիսկ,

առանձին նախադասություններ կհասնեն ականջիդ,

զգացվում է, որ ծանր իրեր են տեղափոխում

վարագույրից այն կողմ: Կա էլի մի վարագույր:

Եվ գրադարանում թաքնված մարդիկ վախեցած կնայեն

կանաչող ծառերի արանքից, որոնք փարթամորեն աճել են

ինչպես մորուքը մեռած մարդու դեմքին` քառասուներորդ օրը:

Վարագույրից այն կողմ: Կհնչեն կրակոցներ

և առատ ձյուն կտեղա… ավելի հեռվում, ուր

իսկական կյանք է նկարված անվարժ ձեռքով և ուրեմն,

մահն էլ է  իսկական – կա էլի մի վարագույր`

ամբողջովին արյան մեջ կորած:

Եվ թռչունը կխոսի վերջին անգամ:

 ԳՈւՑԵ  ՃՇՄԱՐՏՈւԹՅՈւՆՆԵՐ

   Իհարկե, հիմնական պատճառը ոտքն էր, ավելի ճիշտ,

ոտքի մի թեթև կաղությունը, որը, թեև, ինչպես ինքն էր

ճգնում պնդել, իբր, առնականության որոշ հմայք էր տալիս

իրեն, բայց, իհարկե, հիմնական պատճառն էր, որ ստիպեց

նրան թողնել փոստատարի աշխատանքը:

   Հատկապես անձրևոտ օրերին նվվում էր անտանելի:

   Եվ թոշակառուների մի-մի ռուբլիները, որ օրվա վերջին

բավականին պատկառելի գումար էին կազմում, այլևս

դադարել էին իրենց սրտառուչ ջերմությամբ մեղմել

գնալով խորացող ցավը` հատկապես անձրևոտ օրերին:

    Հետո նա սկսեց ավտոբուսի կտրոններ վաճառել,

ինքնաշեն խաչեր և զանազան հմայիլներ: Եվ նրա

փոքրիկ կրպակը, որն ընդամենը փայտյա մի կոպիտ

աթոռ էր, տեղափոխվում էր փողոցից փողոց, թաղայինի

աչքից հեռու անկյունների որոնումներում` բայց և մոտիկ

բանուկ մասերին, հանրախանութների և զանազան

շուկաների մուտքերին: Բայց ոտքը շարունակում էր

նվվալ:

     Հատկապես անձրևոտ օրերին:

     Զարմանալին այն է, որ նրա թաղման օրը բավականին

մեծ բազմություն էր հավաքվել` եկել էին թոշակառուները,

որոնք մի-մի ռուբլի գումարելով շքեղ պսակ էին գնել,

թաղայինը, որի հետ հանգուցյալը հանդիպեց վերջապես

երես առ երես, եկել էին վարորդներ, հոգևորականներ…

Ամենավերջում եկավ անձրևը: Հետո սկսվեց մի անտա-

նելի նվվոց և բոլորը զարմացած իրար նայեցին, իսկ

տեր հայրը շփոթմունքից խառնեց աղոթքի բառերը, ինչը

երբեք չէր պատահել նրա չափից դուրս ձգձգվող կյանքում:

     Եվ միայն բժիշկը, որ վերջին պահին կարողացավ գլխի

ընկնել, հասցրեց դեղահաբերի երկու տուփ խցկել

հանգուցյալի ցավերից ջղաձգվող մատների մեջ,

գերեզման իջեցնելուց պարզապես մի քանի

                                                     վայրկյան առաջ… 

ԱՇՈւՆ

Փողոցներում

ծառերից կախված

օրորվում են բանաստեղծները:

Դեղին ժպիտ կա դեմքերին նրանց

ձեռքերին` հանգած ծխախոտ:

Քամին գալիս է, օրորում դանդաղ

և վայր են թափվում նրանց դեմքերից

դեղին դիմակներ`

ժպիտներ վրան:

Հետո դիմակներ

հռհռացողի բաց բերան

վրան:

Իսկ դիմակները թափվում են ներքև

դեղին խշշոցով,

և հետո հանկարծ բացվում է դեմքը`

մի խոշոր կաթիլ

անձրև է ընկնում փողոցի վրա:

Փողոցներում`

ծառերից կախված

օրորվում են բանաստեղծները:

1964թ.

*

    Ես  արդեն հասկացա, որ մենք նորից կհանդիպենք

արդեն մյուս կյանքում, աշնան մի գեղեցիկ իրիկուն…

    …Սայլին լծված դաշնամուրը թեև այլևս չուներ

հմայքն իր վաղեմի, բայց, բարեբախտաբար, ճանապարհը

հարթ էր և երաժշտությունը գնում էր առաջ, իսկ

անիվների միապաղաղ ճռռոցն այն պատրանքն էր ստեղծում,

որ բոլորս` երիտասարդ ու ծեր, նույն երազն ենք տեսնում, թեև ոմանք ընկողմված էին հարմարավետ բազկաթոռներում,

շատերը թերթ ու թաշկինակ էին փռել ու նստել աստիճաններին,

իսկ մի քանիսը կանգնած էին` սյուներին հենված:

    Մի կին բարձրաձայն հեկեկաց և բոլորը հիացմունքով

նայեցին նրան` կինը հիշել էր անցած կյանքից  մի դեպք,

թե ինչպես աշնան մի գեղեցիկ իրիկուն կորցրեց իր

կուսությունը, բայց գտավ երջանկությունը առատորեն

կիտված դեղին տերևների շեղջի մեջ…

    Դաշնամուրը շարունակում էր ընթացքը հարթ ճանա-

պարհով` եզրին շարված տարօրինակ ծառեր ու թփեր,

որոնք վաղուց չկան, ինչ-որ գունավոր թռչուններ,

որոնց մենք առաջին անգամ էինք տեսնում, և ընդհանրապես,

օդը համակված էր 18-դ դարի առաջին կեսի

                                                                   տառապանքներով:

Երևի ինչ որ տեղ պատերազմ է,- հարցրեցի ես

հատկապես երիտասարդներին:

Ինչ որ տեղ ժամանակը կանգ է առել,- ասացին

հատկապես երիտասարդները,- և դանդաղ վերադառնում է ետ…

    Եվ ես հասկացա, որ չենք հանդիպի այլևս երբեք,

և կինը հեկեկաց առավել բարձրաձայն:

 ՃԻՉԸ

    Ճիչը տեղի ունեցավ իրիկվա անհայտ մի ժամի, երբ

դեռևս չէր վերջացել առաջին սերիան, սակայն

շարունակվում էին տպավորությունները` սև-սպիտակ

կովեր, որոնք արածում էին թունդ կանաչ խոտերում,

լինե՞լ, թե չլինել, իհարկե, լինել, թեև առավել

հավանականը չլինելն է, մանր անձրև և ասֆալտապատ

ճանապարհ, որն ավարտվում է բուռն ծափահարություններով…

   Սակայն ճիչն արդեն ի կատար էր ածված, արված էր

մի չնչին ու հուսահատ փորձ` ճեղքելու համատարած

խավարը, որն արդեն օգտագործել էր խտանալու բոլոր

ռեսուրսները և իր հասունության շրջանն էր ապրում,

իր լավագույն րոպեները, որ, ավաղ, անցողիկ են,

ինչպես տարիները ջահելության:

Ո՞վ էր դուռը թակեց,- հարցրեց կինը, ձեռքից

ցած չդնելով ճաղերը` շարունակելով գործել

հերթական  սվիտերն իր հերթական զավակի համար,

որը վաղուց էր ծնվել նրա չմեռնող հուշերում…

Ո՞վ էր դուռը թակեց,- նորից հարցրեց նա, երբ

ճիչն անց էր հինգ րոպե, կամ գուցե մի քիչ ավելի,

և քանի որ խոսք գնաց ժամանակի մասին, ավելորդ

չենք համարում հիշեցնել, որ այն շարունակում է

սահել ավազի նման, հաճախ մատների արանքով`

առանց ցավ ու հոգնություն պատճառելու…

Ոչ ոք,- պատասխանեց տղամարդը, միակը, որը

որոշել էր չնահանջել ոչ մի քայլ, միակը, որն անթերի

լսողություն ուներ, և չնայած խորացող տարիքին,

շարունակում էր սոլֆեջիոյի մասնավոր դասեր տալ,

բավականին չափավոր գներով:

Ոչ ոք,- պատասխանեց արյունը, որը ծորում էր

դռների արանքով, թանձր առուներով իջնում էր

սանդուղքով ներքև և հետո դուրս գալով փողոց,

լցվում էր խավարի մեջ, մանր կայծկլտալով, ինչպես

հեռավոր ու խորհրդավոր համաստեղություն…

 ՀԵՏՈ…

   Կգան ուրիշ օրեր: Երևի կգան ձիավորները լեռը հատող

ճանապարհով, և ամենևին պարտադիր չէ, որ նրանք

վատ լուրեր բերեն: Նրանք կարող են բերել անմար

կրակը, որն աշխատում է միջուկային մարտկոցով,

սակայն, ավաղ, նրանց հարսնացուն վաղուց ի վեր

հրաժեշտ է տվել կյանքին` բարեհաջող ծերանալով

և ապա անցնելով վաստակած թոշակի /բավականին     

բարձր, ի վերջո, արքայադուստր է եղել/, և առանց

որևէ քաշքշուկի իր արժանի տեղը գրավել Գինեսի

գրքում, որպես ամենահամբերատարն աշխարհի

բոլոր քիչ թե շատ աչքի ընկնող հարսնացուներից…

   Կգան ուրիշ օրեր, և ագռավները սև բոինգների նման

սահուն վայրէջք կկատարեն թևերը մեջքերին ծալած,

և կարկտի կրակահերթը կանցնի բերրի դաշտերի

վրայով, և գետնին կթափվեն խնձորները` մանկահասակ

պոռնկուհիների անբնական կարմիր այտերով,- միլիոնավոր

կարմիր խնձորներ, և անտանելի քաղցր բուրմունքը

կտարածվի մոլորակից-մոլորակ, անկառավարելի

պրոցեսներ առաջացնելով այլմոլորակայինների կուսական

հոգիներում և սրանք կհամակվեն ծխելու անզուսպ

մոլուցքով, ինչպես նաև, խմելու, հարբելու… և ի վերջո,

կփակեն դուռ ու լուսամուտ և խելահեղ կողբան

ու կանիծեն իրենց երջանիկ ու միապաղաղ կյանքը,

ուր ոչ կառավարություն կա, որի դեմ պայքարեն

և ոչ էլ նույնիսկ կուսակցություն, որը փորձեն

տապալել…Ինչպիսի՜ ձանձրույթ…: Այսքան տարի

ապրել առանց հեղափոխության, առանց անհատի

պաշտամունքի, համակենտրոնացման ճամբարների,

առանց ժողովի, միտինգների, որոտընդոստ

ծափահարությունների և, մանավանդ, առանց

գրաքննության…: Կգան ուրիշ օրեր: Կվերադառնան

ձիավորները` հոգնած, տխուր, փոշոտ, պայուսակների

մեջ չոր հաց, մի ումպ ջուր` տափաշշերում, և հին

լրագրեր` ցեխաջրում լողացող, և հին երեխաներ,

որ անիվ են գլորում ծուռումուռ փողոցներում

և փողոցի ուղիղ կենտրոնում կանգնած մի հին մարդ,

որը մտածում է` գնա՞ տուն,

թե՞ շարունակի այդպես կանգնած մնալ…

 ԴԱՍԱԿԱՆ  ՊԱՏՄՈւԹՅՈւՆ

   Ինչ-որ միտք ծագեց ուղեղումդ և սկսեց դանդաղ

մարմրել, ինչ-որ միտք, որը գուցե կկարողանար այլ

պարագաներում հրաշալի վերջաբան ունենալ, եթե

ծաղկամանի մեջ ոչ թե սովորական ծաղիկներ աճեին,

այլ` վարդ, թեկուզ մեկը, ընդամենը մեկը, բայց  որը

կհիշեցներ ձեր հին տան բակի անկյունը մոռացված,

ուր հին իրեր էին հավաքվում առանց որևէ նախաձեռ-

նության` զանազան փալաս-փուլուս, մաշված ավել,

ծռմռված հեծանիվ, ծակ գնդակ, Կասպից ծովի ափից,

հյուսիս-արևելյան Բանկից վաղուց ի վեր ստացված

ծանրոցի գրեթե լիարժեք արկղ` միայն թե արևից ու

անձրևներից խամրել էին կողին գրված անուն-ազգա-

նունը, հասցեն… Մի քանի անհասկանալի խաղալիք,

որոնք կարող էին քաղցր հուշեր արթնացնել ծերունա-

կան հոգում, և երբ ես ուզում էի վերցնել դրանցից մեկը`

փուշը ծակեց մատս, փուշը վարդի, որը ենթատեքստի

նման թաքնվել էր այս ամենի տակ` և նրա ցավը ամե-

նաքաղցրն էր բոլոր հուշերից, որովհետև առաջինը

նա էր` վարդը, որն այնքան գեղեցիկ էր, որ ես չէի

կարող չգնալ նրա մոտ, ձեռք չտալ նրան` կրկնելու

դասական պատմությունը նույնությամբ, ինչպես

հազար անգամ կրկնված մանկություն, քերծված

ծունկ ու արմունկներ, և պիտի լիներ առաջին փշի

խայթը, և ես, որ զարմացած նայում էի արյունոտված

մատիս, և վարդը, որ խորհրդավոր քմծիծաղով

հետևում էր ինձ, ինչպես փորձված, հասուն կինը

կնայեր մատնաչափ լակոտին, որը դեռ չի հասկա-

նում ոչինչ, բայց ձգվում, ձգվում է նրան…

ԿԳԱ  ՕՐԸ

Եվ հին սերը կարող է

ծաղկել հանկարծ

կակտուսի նման:

Հին նկարը կարող է

խոսել քեզ հետ

հասկանալի լեզվով:

Եվ ջահել մայրը կարող է

բացել դուռը

ծերացած որդու առաջ

և խունացած երկինքը լցնել

հրեշտակներով…

*

Կանաչ աչքերը ժպտում են տրտում

հանկարծ կանաչած ծառերի միջից:

Փողոցով դանդաղ անցնում է մի կառք

ծաղկամաններով, որ ես ջրում եմ ընթացքի պահին,

և վանդակներով, որոնց մեջ կերն եմ փոխում

մերթընդմերթ: Կառքին լծված է մի կայտառ կատու,

և մի ձեռնափայտ վարում է կառքը:

Իսկ կառքի վերում ճերմակ պաստառն է,

ի լուր աշխարհի գրված է այնտեղ. ՙԽելքս

գնում է կանաչ աչքերով աղջկա համար`

ութն անց տասնհինգից մինչև հինգն անց կես,

առանց ընդմիջման՚:  Ի՜նչ թարմ կեսօր է`

մեքենագրուհի-քարտուղարուհիների մի գունեղ երամ

անցավ երկնքով, որպես ողջույնի հավաստի նշան

շաղելով վերից մեքենագրված ծաղկաթերթիկներ`

ՙՍև են ու կապույտ մեր աչքերն, ավաղ՚:

Գլուխն օրորեց ծեր թոշակառուն, կաթի շշերը

դրեց ասֆալտին և ընկավ խորը մտածմունքի մեջ:

Դու նկատեցի՞ր,- հարցրեց կատուն,- կաթերը

թարմ էին, ըստ երևույթին, նաև շատ համեղ:

– Բայց սերն է, սերն է մեզ տանում առաջ,-

ձեռնափայտն ասաց…

  …Հանկարծ կանաչած ծառերի միջով,

ծաղկամաններով և վանդակներով, փողոցով դանդաղ

գնում էր խելքս կանաչ աչքերով աղջկա համար:

ՀՐԵՇՏԱԿՆԵՐ  ՄԱՆԿՈւԹՅԱՆ  ԵՐԿՆՔԻՑ

(տարբեր տարիների գրի առնված իրական պատմություններ)

ԱՄԵՆ  ԱՌԱՎՈՏ

Առավոտյան դու դեռ ոչ մի տարեկան ես,

ամեն առավոտ դու արթնանում ես օրորոցի մեջ,

և աչքերդ փակ` մորդ աջ ձեռքի

հաճելի սառնությունն ես զգում ճակատիդ:

Իսկ հետո շրխկոցով փակվում է բակի դարպասը`

հայրդ աշխատանքի գնաց,

և հետո դուռը նորից կբացվի ու կփակվի`

քույրերդ դպրոց գնացին…

Եվ հետո լռություն կիջնի և տանը միայն

մորդ քայլերը կմնան և լացի ձայնը

/և դեռ աչքերդ փակ սթափվում ես քիչ-քիչ/,

քո լացի ձայնը, որն ականջիդ մեջ է…

Քո լացի ձայնը…աղջիկդ է լալիս…օրորոցի մեջ…

կնոջդ քայլերը…ինչ-որ դռներ են փակվում ու բացվում

խոհանոցից ներս…Եվ սթափվում ես վերջնականապես,

հետո ծերանում

մի ակնթարթում…

ԱՆՎԵՐՋ  ԲԱԺԱՆՈՒՄՆԵՐԻ  ՔԱՂԱՔ

Ես մոտենում եմ քեզ, ինչպես քնատ երեխա, որը մութ

սենյակում աչքերը փակ դեպի իր անկողինն է գնում

ձեռքերն առաջ պարզած: Պատերը տաք են, բայց ես

չեմ տեսնում քեզ, որովհետև հիմա աչքերս, թեև բաց,

բայց արցունքով են լցված, և չտեսնող աչքերով, ձեռքերս

առաջ պարզած` խարխափելով շրջում եմ քո փողոցներում,

զգուշորեն անցնելով մետաղյա օրորոցների, եռանիվ

հեծանիվների, շորե գնդակների, փայտե ձիերի արանքով,

և ոտներիս կատուներ են քսվում, Աստծու թաշկինակները`

մայրս այդպես էր ասում: Հետո հարազատ ձայներ

փաթաթվեցին դեմքիս, հարազատ մատներ

այտերս էին շոյում… ծանոթ քայլեր են –

հայրս տուն եկավ… ծանոթ բառեր են – քրոջս ձայնն է`

դաս է սովորում,

ինչ-որ դուռ է փակվում,

ինչ-որ լույս է հանգում…

Եվ կեսգիշերին արթնացած մի երեխա է լալիս,

որ վատ երազ է տեսել` սիրտը պատռվում է վախից`

իբր դուրս է եկել տնից, խաղացել է մի քիչ, և հետո

վերադարձել տուն, իսկ տանը ոչ ոք չկա…

խաղով տարված չի նկատել, թե ինչպես է

մութն ընկել արդեն

և տանը ոչ ոք չկա…

ՀԻՆ  ԳՈՐԳ

Եվ մատդ նորից նախշի վրայով սահում է կամաց` սկզբում

աղոտ, հետո պարզորոշ ինչ-որ ձայներ են հասնում շատ հեռվից-

վայրի աղմուկով պատուհանիդ տակ գնում-գալիս էր ավտոմեքենան, նախ մեկն էր, հետո դարձան մի քանի, հետո

շատացան, և փողոցային շների կյանքը թևակոխեց նոր,

հիրավի ծանր, դժվարին էտապ, որի նմանը չէր տեսել բնավ

անցյալ օրերի ոչ մի անտեր շուն:

Փողոցի շներ` մերկ ու անոթի, իմ ժամացույցներ փոշոտ

մանկության, ձեր աղեկտուր կլանչոցն ահա հասավ ականջիս,

ասել է` ժամը յոթն է, և տնից արդեն ելել է ժեշտանչի Վաղոն,

գործի է գնում, անտրամադիր քացահարելով ճամփին

պատահած քնատ շներին, որոնք այնպես էին վարժվել արդեն

սապոգին նրա` էլ չէին շարժվում պառկած տեղերից` պատերի

տակից, ուր մանր դողով սեղմված իրար անցկացրել էին

չարքաշ, անոթի ևս մի գիշեր:

Հետո վայնասուն մի անտանելի` ժամը ութն եղավ, վարսավիրները

անցան փողոցով, և խիստ գործնական, վարժ շարժումներով`

փորձելով ձեր պոչ-ականջի վրա սրությունն իրենց

մկրատ-ածելու: Եվ մատդ նորից նախշի վրայով սահում է

կամաց – և շունչդ պահած սպասում ես լուռ` կողքի սենյակից

ուր որ է մայրդ կկանչի հիմա.- Վեր կաց, այ տղա, ժամը տասն եղավ… Եվ ի հաստատումն մորդ խոսքերի` հայհոյանք, հաչոց

խառնվեցին իրար` մսագործ Ավոն, բնույթով բարի, բայց տեսքը

դաժան, բոլորի կողմից չսիրված, նաև անտուն շների, և

կրկնվում էր նույն պատմությունը ամեն առավոտ` ճիշտ ժամը

տասին մսի հոտ առած շներն հաչում էին, և հայհոյում էր

Ավոն կատաղի, շներից քիչ-քիչ անցում անելով նախ կնոջն,

ապա` զոքանչին, հետո հարևաններին, հետո` ընդհանուր…

Հետո մարում էին աղմուկ ու քայլեր, և մատդ նորից

նախշի վրայով սահում է կամաց.- ինչ որ քաղաքի,

ինչ որ մի բակում հին գորգ է կախված, և մի ջահել կին

երեխան գրկին, բարի հայացքով նայում էր, լռում,

գուցե հասկացավ, որ տարիները գնում են արագ,

և տարիքն առած օտարականն այս, ի՞նչ իմանաս, թե

ինչե՞ր է հիշել այս հին գորգի դեմ, որ խոնավացան աչքերը,

նույնիսկ արցունք հայտնվեց` նախ մեկը, հետո

դարձան մի քանի,

                    հետո շատացան…

ԿԻՐԱԿԻ

Սենյակային ծաղիկներ` շարված կողք-կողքի, լուսամուտի

գոգին` հիվանդ երեխաներ, որոնց բակ չեն թողնում խաղալու –

նայում են դուրս սենյակային ծաղիկները:

Եվ մինչ ըսիկ-ընիկ ասելով մեծանում էի Գյումրվա փողոցներում-

անվերջ նույնն էին մնում սենյակային ծաղիկները, անվերջ

նույնն էին մնում: Բայց նշված օրերին երբեմն հիվանդանում էի:

Եվ մայրս, աթոռների հետ միասին ինձ դնում էր սեղանին

և հատակն էր լվանում, հետո անցնում էր սեղանը սրբելուն-

աթոռներն իջնում էին հատակին, իսկ ես նույն կարգով

տեղափոխվում էի լուսամուտի գոգ, որովհետև հատակը

դեռ խոնավ էր, իսկ ես` դեռ հիվանդ, իսկ ես չնայած

շատ փոքր էի, բայց կարդալ գիտեի արդեն, և մայրս

ջղայնանում էր, որովհետև դժվար էր ինձ տեղից տեղ տանելը

ՙԴոն Կիխոտի՚ ծանր հատորի հետ միասին, իսկ ես

հակառակի պես սիրում էի հաստ գրքեր կարդալ,

հատկապես լուսամուտի գոգին, սենյակային ծաղիկների

արանքում, որովհետև մայրս գործերով ընկած, հաճախ

մոռանում էր ինձ իջեցնել և ես երկար մնում էի ծաղիկների

արանքում…և ինձանից ծաղիկների հոտ էր գալիս,

իսկ ծաղիկներից` ասպիրինի… Հետո երևի

շատ ժամանակ անցավ, որովհետև մայրս ծերացել է արդեն,

որովհետև ինքս էլ ծերանում եմ արդեն, բայց երբեմն

/միայն կիրակի օրերին/, երբ ուզում եմ ինչ-որ բան հիշել

և ինչ-որ բան մոռանալ, զգուշորեն հանում եմ գրքերիս

արանքից ՙԴոն Կիխոտը՚, զգուշորեն մոտեցնում եմ դեմքիս

և հեռու-հեռվից պարզ առնում եմ ծաղիկների հոտը

և պարզ տեսնում եմ հիվանդ երեխային ծաղիկների

արանքում նստած, և զարմանալիորեն ջահել մայրս

արդուկում է արտասվելու չափ փոքրիկ վերնաշապիկներս…

ԵՐԵՔ   ԶՈւՌՆԱՉԻ

  Կիրակին գոլ էր տվել վարսավիրանոցի դռան մոտ

ու չէր շարժվում տեղից: Մաքուր սափրված,

երեսները ալյուրոտ /վարսավիրը չէր խնայել դիմափոշին/,

մնացած ամեն ինչը սև` կոստյումները սև,

աչք-հոնքերը սև, դռան մոտ շարված էին երեքով,

ծխում ու նայում էին իրար` երեսները ալյուրոտ:

պայծառ շողում էր արևը, և առավոտյան բաղնիք

գնացած պառավների կարմրաթուշ ու մաքրամաքուր

խումբն էր վերադառնում հանդիսավոր, ճխտած շորերով

վիթխարի զամբյուղները մանրիկ քայլքի տակտով օրորելով:

Ծխում ու նայում էին նրանց` երեք ալյուրոտ զուռնաչի,

անտարբեր նայում էին նրանց ու նվագում էին մտովի

Շոպենի հայտնի մեղեդին, հայտնի, բայց ներելի շեղումով…

Եվ հետո չհասկացան, թե ինչպես, առանց

մի բառ անգամ փոխանակելու, առանց իրար երեսի

նայելու, քայլեցին պառավների ետևից, մաքուր սափրված,

ալյուրոտ երեսներով երեք զուռնաչի, մտովի ձգելով տխուր

մեղեդին, մտովի` բայց լիովին տարված իրենց գործով,

մտովի` բայց առանց գլուխ պահելու, և կիրակին,

որ գոլ էր տվել ու լճացել էր վարսավիրանոցի

դռան առաջ, դանդաղ ու ծույլ-ծույլ շարժվեց տեղից:

Եվ աղավնիների, որոնք ինչ-որ մի կտուրից նետվելով երկինք

լուցկու ճերմակ բոցի նման բռնկվում էին օդի մեջ,

և ագռավների, որոնք բոցի մեջ մոխրացած, սևացած

աղավնիներն են նախկին, և մեքենաների աղմուկի,

երեխաների զվարթաձայն ճիչ ու ծիծաղի միջով,

բանից անտեղյակ քայլում էին պառավները հանդիսավոր,

բանից անտեղյակ քայլում էին զուռնաչիները երեք,

և քրտինքը ծորում էր մաքուր սափրված դեմքերի վրայով,

թուխ առուներ գծելով նրանց ալյուրոտ թշերին…

Իսկ երբ պառավներն անհետացան բակերի և դարպասների

որոգայթում, կիսամթի մեջ միայնակ, մոլորված կանգնեցին

նրանք, մոլորված կանգնեցին ու նայեցին իրար հանկարծ`

սևացած երեսներով, սև կոստյումներով, աչք-հոնքերով սև-

այս ե՞րբ մոխրացավ կիրակին` լուցկու պես բռնկվեց

ու հանգավ, այս ե՞րբ մթնեց օրը…և այս ի՞նչ

փողոց է` անծանոթ բոլորովին…

Իսկ երբ փակ դարպասի ետևից մեկը քար շպրտեց`

կռավելով վախեցած երեք ագռավ թռան երկինք

և թևերը դանդաղ շարժելով

լուծվեցին խավարում մթության…

ՇԱՐԱԴՐՈւԹՅՈւՆ

Պատերազմի մասին հնարավոր չէ պատմել,- ասում էր

հայրս և ջղայնացած գնում-գալիս էր սենյակում, իսկ ես

տետրակը ձեռքիս գնում-գալիս էի նրա ետևից, որովհետև

ուսուցիչն էր հանձնարարել շարադրություն գրել

պատերազմի մասին: Իսկ ուրիշ էլ ո՞վ պիտի ինձ պատմեր

պատերազմի մասին, եթե ոչ հայրս, որի մեդալները թաքուն

կպցնում կրծքիս իջնում էի բակ և հավասարը հավասարի`

շրջում մեդալակիր  ընկերներիս հետ ուս ուսի տված…

Պատերազմի մասի՞ն, հնարավոր չէ՜,-ասում էր հայրս,-

ոչ մի կերպ հնարավոր չէ…- և ջղայնացած գնում-գալիս էր,

չնկատելով, թե ինչպես է իրար ետևից ծխախոտ կպցնում

և նորից ճմլում մոխրամանի մեջ, իսկ ես տետրակը

ձեռքիս գնում-գալիս էի նրա ետևից, թախանձելով անվերջ:

Հետո մայրս միացավ մեր խմբին, հետո քույրերս,

և թախանձում էինք…Եվ հայրս հանկարծ անշարժացավ

սենյակի կենտրոնում, դողացող ձեռքով ճմլեց վերջին

ծխախոտը մոխրամանի մեջ, հետո հանեց պիջակը

և խնամքով կախեց աթոռի թիկնակին…: Զարմանքով

նրան էինք նայում, իսկ նա խոնավ հայացքով նայում էր մեզ,

իսկ դողդողացող մատները վերնաշապիկի կոճակներն էին

քանդում…: Իսկ երբ անճարակ շարժումներով մի կերպ

հանվեց` մի տեսակ խեղճացավ, փոքրացավ` վերնաշապիկը

ձեռքի մեջ բռնած, և մարմինը չգիտեր ինչպես թաքցնել,

մարմինը` ամբողջովին սպիների մեջ կորած…:

 …Մայրս արդեն լալիս էր անկյունում կծկված, իսկ մենք

փաթաթվել էինք ամբողջովին սպիներով պատված մեր հորը,

իսկ մենք լալիս ու ծիծաղում էինք սրտապատառ,

կարծես հենց նոր վերջացավ պատերազմի վերջին օրը,

կարծես հենց նոր բացվեց դուռը,

և հենց նոր տեսանք պատերազմից տուն դարձած

մեր հորը, և փաթաթվել,

լալիս ու ծիծաղում էինք սրտապատառ…

ԿԱՐՄԻՐ ԱՐՅՈւՆԸ, ՈՐ ՄԱՐՄԻՆ ՉՈւՆԵՐ

Փողոցում դարձյալ գարուն է, բայց նոր են հայտնվել

տերևները: Սև քարերով մի եկեղեցի, որ անչափ հոգնել է

ապրելուց, սև շորերի մեջ կուլուլված պառավներ,

որ բոլորովին չեն ուզում մեռնել և մի տարեց տղամարդ,

որ աղիողորմ լալիս է` այդ ի՞նչ պատահեց, միայն մի

պահ, ընդամենը մի պահ բաց թողեց մոր ձեռքը,

շրջվեց նայելու աղիողորմ ողբացող գառանը, որն այնքան

գեղեցիկ էր` ժապավենը ճակատին խաչ արած, միայն մի

պահ բաց թողեց մոր ձեռքը և ահա մնաց մենակ`

սև շալերով կուլուլված պառավների բազմության մեջ,

որ անտարբեր նայում էր աղիողորմ արտասվող տարեց

տղամարդուն և խաչակնքում արագ-արագ` Տեր,

փրկյա մեզ ի չարե…: Եվ ի՜նչ արագությամբ մութն ընկավ,

և դու` դեմքդ արցունքների մեջ կորած, քսվելով պատերին,

մոլորված շրջում ես ճերմակ մոմերի մեջ և խորհրդավոր

փսփսոցների, անկյանք դիմակների և ճերմակ ձեռքերի,

որ բռնած տանում են մոմերը վառվող…: Եվ այդ /ինչպե՞ս

պատահեց/, դու տեսար հանկարծ – կարմիր ժապավենը

ընկել էր հեռու, կարմիր արյունը, որ մարմին չուներ,

զարմացած-անմեղ աչքերը, որ այլևս չեն փակվում,

և մարմինը, որ գնում է առանց աղիողորմ ողբի, և ողբը,

որ պտտվում է եկեղեցուշուրջը, մորդ ձեռից բռնած /միայն

մի պահ, ընդամենը մի պահ/, և դու, որ վազում ես

նրանց ետևից, և ոտքերդ խրվում են հողի մեջ, և անցնող

օրերը քաշում են շորերիցդ, և անցնող տարիները,

որ քամու պես խփվում են երեսիդ և հերթով

փակում աչքերը զարմացած ու անմեղ մոմերի…

ԱՅՍ ԳԻՇԵՐ ԵՎ ՎԱՂԸ ՑԵՐԵԿԸ ՇԻՐԱԿԻ ՀԱՐԹԱՎԱՅՐՈւՄ ԵՎ ԳՅՈւՄՐԻ ՔԱՂԱՔՈւՄ ՍՊԱՍՎՈւՄ Է ԱՌԱՆՑ ՏՐԱՄԱԴՐՈւԹՅԱՆ ԵՂԱՆԱԿ…

…Եվ ծերունին, որն իմ պապն էր երևի, կամ էլ` պապի պապը, որն անմիջականորեն սերում էր Նոյից ու սիրում էր հաճախ, հատկապես անձրևոտ օրերին, պատմել ջրհեղեղյան իր հուշերը, ամեն անգամ սկսելով իր պատմությունը. ՙՄի այսպիսի մունդառ օր էր …՚  նախադասությամբ …ծերունին, որին

ամեն առավոտ ծանր ու հնամենի պահարանի նման քաշքշելով

իր բազկաթոռի հետ մի կերպ տեղավորում էինք մեր բնակարանի միակ լուսավոր անկյունում` պատուհանի դիմաց,

որտեղից երևում էր բակն իր բազմաթիվ պառավներով, որոնք

առավոտից իրիկուն պղնձյա կաթսաներ էին փայլեցնում անսպառ եռանդով, մի քանի հավ, որոնք անվերջ կտցում էին գետինը` կարի մեքենայի ասեղի նման նույն ռիթմով վերուվար անելով գլուխները, և մայրս, որն անընդհատ ինչ-որ բան էր

կարում, և մենք բոլորս միասին սպասում էինք հորս…

   Եվ սպասվում էին էլի ինչ-որ բաներ:

2…Գալիֆե հագած մռայլ տղամարդիկ, բեղերով, որոնց

ձևավորման եղանակը պարզ էր չափազանց` վարսավիրը

բութ մատը դնում էր անմիջպես քթերի տակ, մնացած

տարածությունը սափրում մաքուր, և օրը միջին հաշվով

քսան Լավրենտի էր դուրս ելնում վարսավիրանոցներից`

չորս մատը բլուզների միջկոճակային բացվածքների մեջ

խրած, մյուս ձեռքով ջանասիրաբար թափ տալով ուսերին,

կրծքերին թափթփված մազմզուկները և հայացքները հառած

ապագային, հատու քայլերով մտնում էին օրվա մեջ`

երջանկությունն ու դժբախտությունն իրար խառնած…

   Թեև սպասվում էին էլի ինչ-որ բաներ:

3. …Մնաք բարով, ռելսերի վրա նստոտած հարազատներ,

      ապրեք խաղաղ` բանտախցերում և հոգեբուժարաններում,

      գարշահոտ գարեջրատներում և նկուղներում առնետներով լի:

      Եվ քաղաքի միակ բաղնիքը, որն աշխատում էր անխափան,

      հալից ընկել է, բայց ի՞նչ կարող է անել այսքան կեղտ ու փոշու

      մեջ, և հերթը երբեք չէր նվազում, որովհետև լավրենտիները

      վարսավիրանոցներից դուրս գալով, հատու քայլերով

      մտնում էին բաղնիք, այնուհետև` գարեջրատուն, որտեղից

      դուրս գալով, մի կարճ ժամանակ ճոճվելուց հետո,

      երկար ու  ձիգ  պառկում էին կեղտ ու փոշու մեջ,

      կողք-կողքի, չորս մատը բլուզների միջկոճակային

      բացվածքի    մեջ խրած…: Հետո նրանց քարշ էին

      տալիս բաղնիքի պատի տակ և նորից կողք-կողքի

      շարում…Եվ պատմությունը կրկնվում էր շարունակ:

          Բայց էլի ու էլի սպասվում են նոր բաներ:

4….   Ախ, հա, ծերունի՜ն…: Նա գողունի կնայի չորս կողմը

       և համոզվելով, որ դուրս է մնացել ուշադրությունից, կեպիի

       միջից կհանի ջրհեղեղից մնացած ծխախոտի կոթուկն ու քիչ

       հետո սենյակը կլցվի նախնադարյան ծխով, և պահ անց`

       չորչորուկ կուրծքը բռնած կսկսի ծանր հազալ, և հազի վրա, 

       կեսերջանիկ-կեսդժբախտ դեմքերով կհավաքվեն մահվան

       հրեշտակներն ու սրբերը դալկադեմ, թերահավատ կզննեն

       ծերունուն, որը դարեր շարունակ խաբել է նրանց մահվան

       կեղծ նշաններով, հավաքել է շուրջբոլորը, կտրելով գործից,

       բանից, և ապա, աչքերը կիսախուփ, իր հին պատմությունն է

       սկսել. ՙԷսօրվա պես մի մունդառ օր էր…՚: Սակայն այս

       անգամ, կարծես թե կեղծիք չկար և հրեշտակները

       ազդարարեցին` բաց պահել երկնքի դռները, և ահա, հանկարծ,

       իր տաղտկալի ու սմքած կացարանից դուրս նետվեց հոգին`

       ցնծությունից խելակորույս` ցմահ բանտարկության հետ       

       հաշտված կալանավորի նման, որին անսպասելիորեն

      ազատություն էին պարգևել…

        …Դառնաղի ողբալով պառավները շարունակում էին

      փայլեցնել կաթսաներն անսպառ եռանդով, սգավոր ռիթմով

      տկտկում էր կարի մեքենան, դարպասի երկայնքով

      մռայլադեմ շարվում էին լավրենտիները` չորս մատը

      միջկոճակային բացվածքի մեջ խրած…: Եվ վերջապես

      եկավ հայրս, որին անվերջ սպասել եմ և որը առաջին անգամ

      տուն եկավ ցերեկով, և միայն մի քանի վայրկյան, գուցե մի

      քանի րոպե կարողացա նրան տեսնել, որովհետև

      անսպասելիորեն իջած խավարը վարագույրի նման

      հապշտապ թաքցրեց այս տխուր տեսարանը

     օտար աչքերից:              

*                    

Ես ահա, նորից խոսում եմ պատերազմի մասին

և վերքերի մեջ կորած հայրս

նորից տնքում է այս տողերի մեջ…

Եվ նորից վազում ենք երեխեքի խմբով

փողային նվագախմբի ետևից

առաջին մայիսների քաղաքում:

Եվ ի՜նչ երկար էին տևում շքերթներն այն տարիներին

և ի՜նչ դանդաղ էին գնում շարասյուները մարդկանց…

Եվ ինչպե՞ս կարող էին արագ քայլել միոտանի,

հենակավոր տղամարդիկ,

և ինչպես կարող էին արագ քայլել

թեկուզ երկու ոտով, բայց երկուսն էլ պրոթեզ…

Եվ ինչպես կարող էին արագ քայլել կանայք,

երբ բոլորն էլ թերսնված ու թուլակազմ էին, գունատ ու սմքած,

և ի՜նչ շատ էին նիհար մարդիկ…

Եվ դանդաղ գնում էին շարասյուները

և մեդալների զնգզնգոցն էր համաչափ տարածվում

և ասֆալտին խփվող հենակների թխկթխկոցը չոր…

…Բայց ո՞վ է կարդալու այս բանաստեղծությունը,

որի տողերի միջից խուլ տնքում է հայրս

անվերջ ցավող գլուխը ձեռքերի մեջ առած,

բայց ո՞վ է լսելու ձայնս, որն անվերջ կերկերում է,

երբ հիշողություններիս խորքում հանդիպում եմ ինքս ինձ,

որ վազվզում էի կարկատած շալվարավոր ընկերներիս հետ,

հենակների ու պրոթեզների արանքում, հիացմունքով նայելով,

թե ինչպես են միթևանի տղամարդիկ հմտորեն լուցկի

վառում` պիջակի մյուս, դատարկ թևքը գրպանի մեջ խնամքով սուզած….

   …Իսկ երբ երեկոյան խտացող մթության մեջ

երեխեքի հրճվանքից սրտապատառ ճիչ ու աղաղակի հետ

բռնկվում էին ու մարում հրավառության բոցերը կանաչ-կարմիր,

հենակներին հենված տղամարդիկ անձայն արտասվում էին

…կանաչ-կարմիր…

իրենց ավերված կյանքերի համար

…կանաչ-կարմիր…

ՇՐՋԱՆԱԿ  ԼՈւՍԱՆԿԱՐԻ  ՀԱՄԱՐ   

Փայտյա հասարակ շրջանակի մեջ պարզ երևում է

հայացքդ մարած, գլուխդ թեքած աջ ուսիդ վրա,

ցանցառ մորուքդ արդեն ճերմակող,

մագաղաթագույն դեմքդ անլվա: Խելառ Սարգի՜սը,

Խելառ Սարգի՜սը….և ոտաբոբիկ երեխաների բազմությունն ահա

ճիչ ու աղմուկով սուրաց փողոցով –

սակայն տխուր է հայացքդ մարած, ոչ ոք չգիտե`

երրորդ գիշերն է, որ դու չես քնում,

երրորդ գիշերն է սատկել է կատուդ` ընկերդ միակ

և գաղտագողի թաղել ես նրան քաղաքային մեծ այգու

անկյունում, երրորդ գիշերն է, որ դու ջրում ես

գերեզմանն առատ, փխրեցնում հողը, մաքրում քարերից,

մոլախոտերից, և կողքին նստած սպասում ես լուռ,

թե արդյոք ե՞րբ էդուրս գալու ծիլը քո կատվածառի…

Հուսով նայում էիր երկնքին խավար և կրկնում էին

շուրթերդ ակամա` եթե գարունը անձրևոտ լինի,

եթե աշունը բարեսիրտ լինի,

եթե ձմռանը առատ ձյուն տեղա…Խելառ Սարգի՜սը,

Խելառ Սարգի՜սը…և ոտաբոբիկ երեխաների բազմությունն ահա

սուրաց փողոցով…և  գիշերն իջավ` երկու ձեռքերով

հենվեց տաք հողին…իսկ դու չես հոգնել, թեև հայացքդ

մարած է լրիվ, նստել ես ինչ-որ դարպասի կողքի,

գլուխդ թեքած աջ ուսիդ վրա… Ու հանկարծ տեսար`

ինչ-որ տեղ մութը ավելի էր մութ, և այդ մթան մեջ

երկու կանաչ կետ, լուսավոր կանաչ, մերթ մոտենում էին

ու մերթ հեռանում, և քո մարմինը ձգվեց, վեր ելավ`

և սրտապատառ վազում էիր արդեն քաղաքային մեծ այգու

ուղղությամբ, և հենց դռան մոտ քեզ դիմավորեց Կապույտ

Դանուբի ալիքն առաջին, և թաքնվելով մթնում խտացած

ստվերների մեջ, առաջ գնացիր. թփերի միջից երևում էին պարզ

վալսի ներդաշնակ տակտով զբոսնող քայլքը զույգերի`

ի~նչ հրաշալի տեսարան էր դա – այրեր պատվարժան,

և զինվորական նվագախմբի գործիքների պես պսպղում էին

մաքուր սափրված այտերը նրանց, իսկ ճարմանդները,

կոճակներն հապա… Եվ տիկնայք փարթամ, լիքը կրծքերով,

ադամանդների, ոսկյա, արծաթյա գոտիների ու մատանիների,

ժանյակ, շղթայի, ապարանջանի, ականջօղերի սահուն-

շարժական ճոխ ցուցահանդես` ի՜նչ հրաշալի տեսարան էր դա.

անցնում էին հպարտ տատեր-պապերի, աղջիկ-հարսների

և փեսաների իրար սեղմված շարքերն համերաշխ, բոլորը

խմբով, բոլորն ուս-ուսի, միայն դու մենակ, ցանցառ մորուքով,

գլուխդ թեքած աջ ուսիդ վրա, մարած հայացքով թփերի միջից

նայում էիր նրանց, և ձեռքդ ակամա թաց գերեզմանն էր շոյում

քո միակ, մեռած ընկերոջ, և կրկնում էին շուրթերդ ակամա.

եթե գարունը անձրևոտ լինի, եթե ամառը լինի արևոտ,

եթե աշունը բարեսիրտ լինի, եթե ձմռանը առատ ձյուն տեղա…

QUIDNAM  FUTURUM  EST?*

Գուցե մի օր կհիշեմ, թե ես որտե՞ղ եմ տեսել այս նկարը հին.

հարթ, սև մազերը գորշ գլխաշորով կոկիկ փաթաթած,

ձեռքերը խաչած կրծքերի վրա, շարված էին կանայք

դարպասների դեմ և բաց աչքերով անթարթ նայում էին

իրար ու հեռու: Օրվա ավարտն էր` մթի գոլորշին ծորում էր

կամաց դուդուկի թանձր մեղեդու նման, սևքար տների

պատերից փափուկ և խտանալով նախ գետնի վրա, քիչ-քիչ

ելնում էր, տարածվում վերև: Օրվա ավարտն էր` վերադարձի

ժամ, և հեռվում, ահա, փողոցի ծայրից լսվում են ծանր

քայլերի ձայներ, ապա, երևաց խումբը միաձույլ, մեկ մարմին

դարձած խումբը օրորվող, հենված ուս-ուսի, իրարից կառչած,

ծալվող ոտները շարժելով մի կերպ, լարված հայացքով

ու կենտրոնացած, փաթ ընկնող լեզու, շշուկներ խեղդված,-

Հակոբին պահեք…ուստեն վատացավ…դրոշակները

պինդ բռնեք, տղերք…: Եվ դրոշները` Ենովքը, ահա,

գայթակղության միրգը ճզմելիս, և ծխի նման դուրս է

սողոսկում դալուկ սատանան…: Էլի դրոշներ, պատկերներ

էլի` Դավիթ Մարգարե, Հովսեփ ու Աբել…

   …Տուն էին դառնում հաղթության դաշտից հռովմեական

զորավարները, և Տիգրան Մեծի հզոր բանակն էր

հեռու-հեռավոր անապատների փոշին ուսերին` հաղթած

ու հոգնած վերադառնում ետ` հողը հայրենի: Եվ փարավոնը`

աջ ձեռքը պարզած, ուղիղ-ձիգ կանգնած իր մարտակառքում

փոշու ամպերը երկինք հանելով սուրում` ցնծության

ճիչ ու աղմուկին անհաղորդ, հպարտ…և ծնծղաների,

շեփորի զվարթ կանչերի միջով…: Հետո ծաղիկներ, նվագ,

երգ ու պար և գինու հեղեղ: Հանուն Սուրբ Կույսի մարտի

դուրս ելած երկաթակուռ ու հպարտ ասպետն էր զինված

գլխովին, գունատ ժպիտով արշավում դանդաղ` հրեշտակներ էին

թևածում օդում և արևն ինչպես ոսկեզօծ պսակ, նշան հաղթության

շողշողում նրա գլխավերևում…

    Միգուցե մի օր կհիշեմ, թե ես որտե՞ղ եմ տեսել այս նկարը հին`

չկային ծնծղաներ ու արև չկար, չկային ծաղիկներ,

և օրորվելով խումբն էր մոտենում, և խմբից, ահա, զատվեց

մի մարմին` ձեռքին դրոշակ, կանգնեց մի վայրկյան ու հետո

փլվեց իր դարպասի և ձեռքերը կրծքին խաչած իր կնոջ

ոտների առաջ…: Եվ կինը անխոս կռացավ վրան, վարժ շարժումներով դարպասի դեմից ներս քաշեց մարմինն իր

փարավոնի, որը քթի տակ մրթմրթում էր, թե` էս մեկն էլ

խմենք մեր նամուսի ու թասիբի կենաց…

   Իսկ երբ խավարում խումբը վերացավ, երբ տուն քաշեցին

ասպետին վերջին, նկարի մեջ պարզ ագռավն երևաց սև

սերթուկավոր, հազաց մի թեթև, նայեց աչքերիս և հրաշալի

լատիներենով հարցրեց հանկարծ. ՙQUIDNAM  FUTURUM  EST?՚-

տարակուսանքով լռեցի մի պահ, հետո ուսերս վերև

քաշեցի` այսինքն, եղբայր, ես ինչ իմանամ,

ես ինչ իմանամ…

—-

*Ի՞նչ է լինելու հետո /լատ./

ԱՆՎԵՐՋ  ՎԵՐԱԴԱՐՁ

Ծերունին խորամանկ ժպտաց ու թաքցրեց դեմքը

չորչորուկ ուսերի արանքում: Աստված իմ,

բայց չէ՞ որ դու ճանաչում ես նրան, ծերունուն,

որը ծնվել է այս գիպսե արձանների հետ, ծերունուն,

որին ամեն գարնանամուտի ներկում են վառ կանաչ

գույնով, աթոռների, ցանկապատների, կարուսելների,

փայտե ձիերի, փայտե արջերի, փայտե փղերի և մյուս

չափազանց անհրաժեշտ և չափազանց փայտե

և չափազանց կարևոր մանրամասների հետ միասին,

ծերունուն, որը խորամանկ ժպտաց և գլուխը թաքցրեց

չորչորուկ ուսերի արանքում: Աստված իմ, բայց չէ՞ որ

դու ամեն ձմեռ աշխարհի բոլոր ծայրերից գալիս ես

այս հեռու ընկած քաղաքը և տեղ ես հասնում

ճիշտ այն պահին, երբ բոլոր փողոցներից թաղման

տխուր թափորներ են ելնում քո դեմ և բոլոր

դագաղներից խորամանկ ժպտում է հենց նույն այս

ծերունին և դեմքը թաքցնում ծաղիկների, էժանագին

օդեկոլոնների և հատկապես, չորչորուկ ուսերի

արանքում: Բայց քո աչքերում հիմա չկա ոչինչ

արցունքից բացի, որովհետև հեռու-հեռվից եկել

և կանգնել ես քո քաղաքի շեմին և թակում ես նրա

դարպասները, թակում ես ուժգին ու ուժգին, բայց

ոչ ոք չի լսում քեզ, բայց ոչ ոք չի ելնում քո դեմ,

և գիպսե արձաններն են միայն խորամանկ ժպտում

և թաքցնում դեմքերը

չորչորուկ ուսերի արանքում:

ԱՌԱՋԻՆ  ՍԵՐԸ

Առաջին սերը, որը թաքնվում է ստվերների մեջ,

քաղաքում, ուր ոչ ոք քեզ չի հիշում, ուր ոչ ոք

չի նայում քեզ, բայց ասում են առանց նայելու`

տխուր է, և ավելի է տխուր, երբ շրջում ես հայացքդ

և  զըրընգ – զընգ – զըրընգ… ղողանջում են քաղաքի

բոլոր եկեղեցիները, և պատերի տակ մորթվող

ճերմակ աղավնիների հայացքում արնաքամ է լինում

առաջին սերդ, որը թաքնվում է ստվերների մեջ,

փափուկ փետուրները քսելով սև ու հարթ պատերի

կույր ու սգավոր աչքերին…

   Իսկ նրանք չեն նայում քեզ, բայց ասում են առանց

նայելու` իզուր է, բայց ավելի է իզուր, երբ շրջում ես

հայացքդ և գլխիվայր նետվում տարիների ջրհորի մեջ

և լացն ու հեկեկոցը ծանր հոգոցի պես պոկվում են

մարմնիցդ ու կնճիռներն են պոկվում մարմնիցդ,

և մանկությունդ լցվում է աչքերիցդ ներս և սեղմում է

սիրտդ…սեղմում է սիրտդ…: Եվ խեղդվողի պես`

զարմանքից ու հիացմունքից բացում ես բերանդ

ճչալու համար, որովհետև տեսնում ես նրան…Նրան…

խորքում, ամենահեռվում, ամենավերջում,

ստվերների մեջ` ճերմակ աղավնին – սերը առաջին,

որը մեկիկ-մեկիկ պոկում է իր փափուկ փետուրները,

մեկիկ-մեկիկ բացում է իր արնածոր վերքերը,

և խեղդվողի պես` ցավից ու կսկիծից բացում ես բերանդ

ճչալու համար և ….զըրընգ-զընգ-զըրընգ

ղողանջում են քաղաքի բոլոր եկեղեցիները…

ԻՍԿ  ՊԱՏԿԵՐԸ   ՄՆՈւՄ   Է  ՆՈւՅՆԸ

Եվ ոմն Ջորջո դե Կիրիկո ուզեց մտնել

անմահների շարքը և դու այդ մասին իմացար

բավականին ուշ, օ՜, ինչ տխրություն,

                                       օ՜, ինչ տխրություն…

Իսկ պատկերը մնում է նույնը` միայն չնչին

փոփոխություններ: Գավառական փոքրիկ քաղաքում

այսօր մանր ձյուն է գալիս, թերթի կրպակները

լի են անիմանալի նորություններով, այնտեղ

ամսագրերն են դեղնում գույնզգույն պատկերներով,

իսկ վաճառողն հպարտ է իր անուրանալի գոյությամբ:

Ներեցեք, բայց չէ՞ որ այս ամենը ճիշտ է, ճիշտ է ամեն օր,

ճիշտ է ամեն տեղ, և երբ քայլում ես փողոցով ներքև

և հրապարակն է բացվում քո դիմաց, դու մտածում ես`

ահա տխրություն, և դու այդ մասին իմացար շատ ուշ:

Գավառական փոքրիկ քաղաքում այսօր մանր

ձյուն է գալիս, իսկ դու թերթում ես գրքի մյուս էջը

և ականջի ծայրով լսում, թե ինչպես լուսամուտի տակ

մի փոքրիկ տղա սուլում է անհավատալիորեն ուրախ մի երգ:

Եվ հետո պատկերը մթնում է կամաց-կամաց և դու

գիրքը ծալում-դնում ես մի կողմ և գլուխդ առնում

ափերիդ մեջ և մտածում ես երկար,

շա՜տ երկար…Երկար:

ԱՅՆ  ՏԱՐԻՆԵՐԻՆ

Այն տարիներին անձրևներն ավելի շուտ-շուտ էին գալիս,

և կինոյի հերթերն ավելի երկար էին: Դրանք այն տարիներն էին,

երբ ծխում էինք ոչ թե ինչ-որ պատճառով, ասենք, ուրախանալիս,

կամ տխրելիս, այլ` ծխում էինք, որպեսզի մի քիչ ուրախանայինք,

իսկ տխրում էին սովորաբար մեր ծնողները: Ես հիմա չգիտեմ`

սիրո՞ւմ եմ, թե՞ չեմ սիրում այդ տարիները, երբ տղամարդկային

ամենակարևոր զբաղմունքը մարմնի ամենատարբեր մասերի վրա

դաջվածքներ անելն էր, և հանրային բաղնիքները մեր առաջին

գեղանկարչական ցուցահանդեսներն էին, ուր կտավները

ոչ թե պատերից էին կախված, այլ` ազատորեն շրջում էին

աղմուկով ու գոլորշով լցված սրահում, և մենք

պտտվում էինք թաց ու օճառապատ մարմինների արանքում,

և Երվանդ Քոչարից անկախ հայտնագործելով Փենթյուղ դեն լա

սպասի գաղտնիքները, անսքող հիացմունքով զննում և հենց տեղում էլ, ոտի վրա մանրակրկիտ քննարկում էինք

վիշապօձերով, ծովահարսերով, դաշունահար սրտերով,

կարապներով ու հրեշտակներով պատված կտավները

լպրծուն…: Այն տարիները, երբ նույնիսկ հարազատ

քրոջ հետ փողոցում շրջելը հերոսություն էր աներևակայելի,

հավանական հետևանքները` խայտառակ ծեծն էր ու

կապտուկները աչքերի տակ ու մարմնի զանազան այլ մասերում:

Բայց ես լավ հիշում եմ, անձրևներն ավելի շուտ-շուտ էին գալիս,

և շենքերի շքամուտքերում խմբված` սիրահարվում էինք

առավոտից իրիկուն, որովհետև դեռևս հեռուստացույց չկար,

և ինչքան ասես ժամանակ ունեինք սիրահարվելու: Բայց

անձրևները երբեմն դադարում էին, և դասերը սերտած,

մաքուր լվացված, կոկիկ սանրված աղջիկները դուրս էին

գալիս պատշգամբ, և մենք տեղնուտեղը սիրահարվում էինք

և հետո նրանց անուններն էինք դաջում մեր մարմինների

վրա, որովհետև դեռևս հեռուստացույց չկար, իսկ կինոյի

հերթերը չափազանց երկար էին, և մեր դաջած թևերը

ցուցադրաբար մերկացրած, օրնիբուն ցցվում էինք

պատշգամբների տակ, ծխում էինք, որպեսզի մի քիչ

ուրախանայինք և նայում էինք մեր սիրած աղջիկներին,

որոնք կարդում էին տառասխալներով լցված իրենց

անունները մեր թևերի վրա, քչփչում էին իրար ականջի,

ծիծաղում և մի օր էլ հանկարծ անհետանում էին

պատշգամբից… և մենք երկար մորմոքվում էինք,

և կորստի տիրոջը` մեր անչափահաս տարաբախտի

թևերն ընկած, որպես մխիթարություն ամենավերին`

տանում էինք կինո և հազարերորդ անգամ նայում

ՙԱռաջին սիրո երգը՚, մինչ մեր ընկերը բարձրաձայն ողբում էր`

մութ դահլիճում նստած…: Իսկ մենք լալիս էինք բոլորս

միասին, որովհետև գիտեինք, գալու է նաև մեր օրը,

անխուսափելիորեն գալու է, պատշգամբից տանելու են

նաև մեր սիրածներին, որոնց ամիսներ անց տեսնելու էինք

փողոցում` կլորացած փորերը հաղթական ցցած, տարիքավոր

ինչ-որ տղամարդկանց հետ թև-թևի շրջելիս…: Հետո

պատշգամբները դատարկվեցին բոլորովին:

Դատարկված սրտերով, դաջված թևերով երկար

կանգնեցինք դատարկ պատշգամբների տակ, ծխում էինք

ու չէինք կարողանում ուրախանալ…: Հետո գլխիկոր

հեռացանք` առանց իրար նայելու: Իսկ հետո

անձրևները դանդաղեցին հանկարծ և ապա`

                                                      կտրվեցին անվերադարձ:

ԵՐԵԽԱՆ, ՈՐ ԱՐԹՆԱՑԵԼ Ու ԼԱԼԻՍ  ԷՐ

Մարմանդ անձրև էր մաղում Բոշի թաղում և օրը երեքշաբթի էր:

Գորշ մութուլուսի միջով գալիս ու տեղ չէր հասնում Յոթվերքի

ղողանջը հեռավոր, գալիս էր ու խառնվում արթնացած

երեխայի լացին, դարպասների ճռնչոցին ու հազին

տղամարդկանց, որ ծանր քայլերով ելնում էին տներից

ու հանդիսավոր, դանդաղ մարում անձրևի մեջ միալար:

Բոշի թաղում երեքշաբթի էր` անթիվ, անժամանակ, անհույս:

Մի պառավ պիտի մեռներ` ծոռներով, թոռներով շրջապատված,

և իր գործն իմացող տան շունը վայում էր բարեխղճորեն,

վայում էր առանց հաճույքի` հալից ընկել էր արդեն…

Շաբաթից ավելի էր` պառավը մեռնում էր ու չէր մեռնում,

իր մեծ որդուն էր սպասում, որին հեռագիր էին տվել

հեռավոր մի քաղաք, մի քանի օրվա ճանապարհով,

որտեղ անվերջ ձյուն է գալիս և գորշ մութուլուսի միջով

գնում-տեղ չի հասնում Յոթվերքի ղողանջը հեռավոր, լացը

երեխայի, դարպասների ճռնչոցն ու հազը տղամարդկանց…

  …Եվ օրերը, որ անձրևի նման մաղում են միալար,

անվերջ շարանը երեքշաբթիների…Եվ կյանքը, որ անցնում է

գորշ մութուլուսի միջով, և ծերունին – երեխան, հիշո՞ւմ ես,

որ արթնացել ու լալիս էր Բոշի թաղում, երբ օրը

երեքշաբթի էր

                 և մարմանդ անձրև էր մաղում…

ԹՂԹԵ ՆՈՐ ՏԱՐԻ

Եվ երբ անցնում էի փողոցով, հիշեցի զարմանալիորեն պարզ

Նոր տարվա վաղուց անցած մի գիշեր: Սա բոլորովին էլ

սովորական պատմություն չէ, և բավականին դժվար է

վերակենդանացնելը, բայց այս անգամ, չգիտես ինչու,

չափազանց հեշտ ստացվեց…: Պայծառ վառվեցին

հսկայական տան բոլոր լույսերը և պատերը դարձան

թափանցիկ: Ահա, հայրս գալիս է` հսկայական եղևնին

քարշ տալով /ես մտնում եմ մի անկյուն, որպեսզի ինձ

չնկատի, թե չէ շատ կզարմանա, թե ինչու եմ այսքան ծերացել/,

ահա, նա մտնում է բակի դռնով /ձգվում եմ ոտիս մատներին

և լուսամուտից նայում եմ ներս/, քույրերս սոսկալի

ուրախացած թռչկոտում են, ես էլ եմ թռչկոտում` մի փոքրիկ,

մինուճար տղա…Մյուս սենյակից դուրս է գալիս մայրս,

նա վերցնում է հորս` դեռևս պատերազմից շատ առաջ

գնված վերարկուն, և գլխարկը, որն արդեն ետպատերազմյան

ծագում ուներ, և հետո ինչ-որ բաներ է ասում, որոնք վաղուց

մոռացել եմ: Սեղանի վրա օղու շշեր էին` ջրով լցված, և

լիմոնադի շշեր`լցված ջրով, շշերը պարպված էին պատերազմից

շատ առաջ և միայն ջուրը ետպատերազմյան ծագում ուներ:

Հետո եղևնին ամրացնում ենք հատակին, իսկ ես քարշ եմ

տալիս խաղալիքների արկղը և պետք է որ սոսկալի աղմուկ

լինի /ականջս մոտեցնում եմ լուսամուտի ապակուն, բայց

ոչ մի ձայն չի հասնում ինձ/: Մայրս բարկանում է քույրերիս վրա,

իսկ հայրս ինչ-որ բաներ է որոնում գրպաններում, հետո ես

բարձրանում եմ աթոռին, եղևնու ճյուղերին շարում խաղալիքները`

թղթե շոկոլադներ, թղթե խնձորներ, թղթե մանդարիններ, թղթե

կոնֆետներ և մի Ձմեռ պապի` շքեղ ու հրաշալի, որ գնված էր

պատերազմից շատ առաջ, իսկ մնացյալ թուղթը ետպատերազմյան ծագում ուներ: /Քիչ հետո ես պիտի ընկնեմ

աթոռից, դա լավ եմ հիշում, ճակատիս սպին մինչև հիմա կա/:

Եվ ահա, կռանում եմ խաղալիք վերցնելու, և ահա քույրերս

ճչում են վախից և մայրս վրա է վազում իմ լացի ձայնից,

և հայրս, որ կարկամած նայում էր իր վիրավոր ձեռքին, որով

չկարողացավ ինձ պահել, երբ ընկնում էի, վիրավոր ձեռքին,

որը դեռ նվվում ու ցավում է վիրակապերի մեջ, վիրակապերը`

նվերը միակ, որ հայրս բերել է պատերազմի դաշտից, և հիմա

փաթաթում էին ճակատիս, որ արյունը դադարի…: Եվ հետո

հանկարծ լույսերը հանգում են, և հսկայական տունը

թաղվում է մթության մեջ…: Հետո, ես շարունակեցի քայլել

փողոցով, շփելով ճակատիս սպին, որը խճճվել է կնճիռների

մեջ,  զարմանալիորեն պարզ հասկանալով, որ ուր որ է

բարձրաձայն կհեկեկամ:

 ԻՍԿ  ՀԱՅԱՑՔԸ  ՄԻՇՏ ՆՈւՅՆՆ  Է  ՄՆՈւՄ

Եվ  մարդկանց միայն դեմքերն են փոխվում, իսկ հայացքը`

երբեք: Մանրամասները փոքր-ինչ խախտելով, ահա,

վերականգնում եմ իմ մեջ: Եվ ամեն օր, երեկոյան

ժամը  20-ն անց  30-ին մայրս կանգնում էր կողքիս

և ձեռքերը կրծքին խաչած անխոս նայում էր ինձ, ասել է,

թե արդեն պետք է տուն գնալ: Իսկ հենց այդ նույն ժամին

հնչում էր զինվորական նվագախումբը, և մարդու տալու

աղջիկներին շուրջկալ արած, ծնողական զույգերն էին

աչալուրջ շրջում փողոցներով, աներևույթ ցանցերը

միշտ պատրաստ պահած: Վառվում են լույսերը, և ես

թեքվում եմ սեղանին, իսկ հայացքս հոգնած սփռոցի

զարդանախշերից, շրջում եմ ներս և ուղեղիս ծալքերում

որոնում հեռու գնացող մտքեր:

   Օ՜, իմ քաղաք,

Արհեստների աստվածը միշտ էլ բարի աչքով է նայել քեզ,

և քո երկնակամարում առատությամբ վխտացել են

թիթեղյա վառարանների և մանկական օրորոցների վտառները:

Օ՜, շոգ ամառների և ցուրտ ձմեռների քաղաք, ես հիմա էլ

սիրում եմ քո սևտուֆ տների միհարկ շարանը ուղիղ

և վայրի փայլը հումորիդ, որը տարօրինակ խանուրդ է

գիշերային կատաղի կատվի և կոկորդ չանգռող օղու,

և չսափրվող քեռիների, որ միշտ սև կոստյումներ էին հագնում

և տեղի-անտեղի հայհոյում` նվաղելով մեծագույն հաճույքից…

Իսկ հայացքը, հայացքը միշտ նույնն է մնում, այն չափազանց

բարի է և միշտ սահում է քո կողքով, լուսավոր երիզ գծելով

օրերի և տարիների մեջ…: Եվ ի՜նչ պայծառությամբ

հանկարծ հիշեցիր խոշորկուրծք մի աղջկա, որին հետամտում էիր

անվերջ` անորոշ ու տարտամ տենչանքով – մինչ Դոն Կիխոտը

կխոցեր հերթական հողմաղացը, Սամվելը կսպաներ հորը և ապա`

մորը, և Նյուտոնի գլխին խնձորներ կտեղային…

Իսկ մարդկանց միայն դեմքերն են փոխվում, այնինչ նա` մարդը

երեխա է մնում միշտ, չի ծերանում երբեք:

Եվ ամեն օր, երեկոյան ժամը 20-ն անց 30-ին,

վառում լույսերն ու թեքվում եմ սեղանին

և օրերի ու տարիների խորքում որոնում ու գտնում եմ ինձ

և երկար ու անխոս նայում

ձեռքերս կրծքիս խաչած…

ԻՆՉՔԱՆ ՀԵՌՈւ ԵՍ, ԱՅ ՄԱՐԴ…

Երեխան լալիս է,- ասում էր հայրս:

Եվ մայրս շտապ կանչում էր ինձ տուն,

որպեսզի հայրս համոզվեր, որ

ոչինչ չի պատահել որդուն: Իսկ

ընդհանրապես, նրա լսողությունը ծանրացել էր

պատերազմից հետո, գրեթե ոչինչ չէր լսում`

իմ լացից բացի: Եվ հաճախ կտրում էր հայացքը

լրագրից, լարված նայում էր լուսամուտից դուրս.

-Երեխան լալիս է,- ասում էր ու անհանգիստ

մի կերպ կանգնում էր ցավող ոտների վրա,

գնում-գալիս էր սենյակի անկյունից-անկյուն…

Եվ մայրս վազում էր փողոց, կտրում էր ինձ խաղից

ու բերում էր տուն, որպեսզի հայրս համոզվեր, որ

ոչինչ չի պատահել որդուն: Թեև, ինչպես

հետագայում խոստովանեց մայրս զարմանքով,

հայրս հաճախ ճիշտ էր դուրս գալիս և հարյուրից

իննսունինը դեպքում մայրս ինձ գտնում էր աղիողորմ

ողբալիս` ծնկներս արյունած կամ գնդակս կորցրած…

…Իսկ երբ հետո, տարիներ անց հայրս մահացավ

և նրա դագաղի կողքին լալիս էի բարձրաձայն, մայրս

մշուշված նայելով ցավերից հանդարտված հորս դեմքին,

դառը կշտամբանքով ու տարակուսած ասում էր.

Այս ինչքա՜ն հեռու ես հիմա դու, այ մարդ,

որ երեխան կողքիդ լալիս է աշխարհով մեկ,

իսկ դու չես լսում բոլորովին…

ՀՐԱԺԵՇՏԻ ԲԱՆԱՍՏԵՂԾՈւԹՅՈւՆ ՀԱՅՐԻԿԻՍ

Գլխիկոր վազում էի քո ետևից,

իսկ դու շատ արագ էիր քայլում,

թնկթնկում էի,

իսկ դու չէիր լսում`

ծանրացել էր լսողությունդ պատերազմից:

Տարիներն անցնում էին աննկատ

և կարծես թե ոչինչ չէր փոխվում –

դու դարձյալ արագ էիր քայլում,

վազում, չէի հասնում քո ետևից:

Եվ հիմա գնում ենք նույն կարգով`

առջևից դու,

իսկ ես գլխիկոր` ետևից…

Դու հիմա շատ դանդաղ ես գնում,

քարացել է սիրտս զարմանքից,

էլ ինչո՞ւ եմ ետ մնում գլխիկոր,

լալիս ու կանչում քեզ նորից…

ԵՐԲԵՔ  ՉՄԵՌՆԵՍ

Երբեք չմեռնես – մահվան մահճում թախանձագին

հորդորում էր ինձ հայրս: Եվ նայելով ցավերից

մշուշված նրա աչքերին` ես դառնությամբ հասկացա,